دریچه ای به روی اوراسیا؛منطقه آزادانزلی

منطقه آزاد انزلی این مولود جوان خطه ای که شهرت دروازه اروپا را در پیشینه اش دارد با مزیتها ، فرصتها ، امکانات موجود و موقعیت خاص جغرافیایی دریچه ای به روی اوراسیاست .

 تنها منطقه آزاد ایران در حاشیه دریای خزر که کشورهای حاشیه دریای خزر، ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس و آسیای جنوب شرقی عمده بازارهای صادرات و واردات محصولات از این منطقه به شمار می آیند.

قرار گرفتن در مسیر کریدور بین المللی شمال – جنوب، دارابودن موقعیت ویژه در زمینه ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر، همجواری با بنادر آستراخان و لاگان در روسیه، راسنودسک در ترکمنستان، اکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان، دسترسی از طریق راه های مناسب، به بازارهای مصرف کشورهای CIS، نزدیکی به فرودگاه بین المللی رشت از جمله مزایای منطقه آزاد انزلی است.

اتحادیه اقتصادی اوراسیا با عضویت کشورهای فدراسیون روسیه ، قزاقستان ، بلاروس و قرقیزستان ارمنستان ، با هدف ایجاد یک سرزمین واحد گمرکی تشکیل شد. کشور ایران نیز در سال ۹۵ به کمسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان ایران و این اتحادیه را مطرح کرد که پس از دوسال مذاکره و ارزیابی کمی و کیفی اقلام و میزان تعرفه ترجیحی این موافقتنامه در اردیبهشت ماه سال ۹۷ در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید .

ایجاد پل ارتباطی برای اتصال به بازاری که بیش از ۱۸۰ میلیون نفر جمعیت دارد و افزایش صادرات یکی از مزایای عضویت در این اتحادیه است . این اتحادیه در حال حاضر پنج عضو دارد اما بیش از ۴۰ کشور و سازمان بین المللی از جمله چین ، اندونزی ، کره جنوبی ، هند ، مصر  حتی برخی کشورهای حوزه آمریکای لاتین نیز برای فعالیت در این اتحادیه اعلام آمادگی کرده اند .

با توجه به اعمال تحریم های ظالمانه علیه کشور ایران، عضویت در این اتحادیه نقش موثری در عبور از تنگناهای اقتصادی خواهد داشت .

ضرورت توسعه زیرساختهای ارتباطی

آرش قربانی سپهر دانشجوی دکترا جغرافیای سیاسی از دانشگاه خوارزمی‌و دانشجوی نخبه کشور نیز در خصوص  عضویت ایران در این اتحادیه گفت : جهت تحقق این امر باید به توسعه مناسبات با کشورهای همسایه بر پایه تعامل و همکاری هم افزا دست یابیم و این امر نیازمند توسعه زیر ساختهای ارتباطاتی است.مهمترین عامل توسعه صادرات جهت دستیابی به گسترش مناسبات با ۱۵ کشور همسایه توجه به سرعت جابجایی کالا در کمترین زمان با کارآمد ترین برنامه و کم  هزینه ترین راههای ارتباطی می باشد  .

او کشور را نیازمند فناوریهای نوین و استفاده از هوش مصنوعی بعنوان یک برنامه مکمل و در هم تنیده می داند و معتقد است باید بتوانیم تصویر درستی از کشورمان در مسیر ایجاد راه ارتباطی امن و پایدار در ترانیت کالا ایجاد کنیم .

 عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی نیز معتقد است  ایران براساس توافق‌نامه تجارت ترجیحی سه ساله، در صدد عضویت دائم در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می باشد، این درحالیست که کشورمان بعنوان موسس و عضو یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین سازمان های اقتصادی منطقه‌ای (اکو) نتوانسته نتایج مطلوبی در این زمینه کسب کند. 

میترا راه ‌نجات،  کریدور شمال -‌ جنوب   را حلقه واسط میان روسیه با حجم تبادلات حدود ۶۸میلیارد دلاری با ۹ کشور دیگر عنوان و بیان کرد : برنامه ‌ریزی سال‌های اخیر در زمینه حمل و نقل در ایران باعث شده میزان ترانزیت از خاک ایران به ۵۲ میلیون تن و درآمد حاصل از آن به ۲.۵میلیارد دلار برسد. اما این مسئله با توجه به جایگاه خاص ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران قرابت ندارد.

وی به حضور کم‌رنگ ایران در ترتیبات تجاری منطقه‌ای در کنار نواقص متعدد زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای اشاره و تصریح کرد: این امر موجب شده کشورهای منطقه همچون ترکیه و امارات سهم بسیار بیشتری را به خود اختصاص دهند.

منطقه آزاد پنجره ای گشوده به روی اوراسیا

معاون اقتصادی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز همایش اوراسیا در منطقه آزاد انزلی را زمینه ساز آشنایی بیشتر تجار کشورهای عضو اتحادیه  با ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بازارهای در دسترس ، کانون ترانزیتی کشور و دروازه‌های تجارت با کشورهای اوراسیا اعلام د و تصریح کرد : این اتحادیه از طریق تسهیل فرآیندهای تجاری نقش بسزایی در توسعه تجارت ایفا می کنند.

احمد جمالی با اشاره به عملکرد مناطق آزاد و ویژه در سال‌های ۱۳۹۸-۱۳۹۲ افزود : این عملکرد بیانگر موفقیت این مناطق در جذب سرمایه‌گذار و تراز مثبت تجارت خارجی است که به دلیل مزیت‌های فعالیت اقتصادی در این مناطق، هم اکنون بیش از دو هزار واحد تولیدی در این مناطق مستقر هستند و با توجه به امتیازات و مشوق‌های خاص حمایت از واحدهای تولیدی صادرات‌گرا ۴۰ درصد از سهم صادرات غیرنفتی کشور را در اختیار دارند.

وی مزایا و معافیت های قانونی مناطق آزاد را،  موقعیت مناسبی جهت بازاریابی محصولات صادراتی و توسعه تجارت ایران و اوراسیا عنوان و تصریح کرد : با اجرای سامانه پنجره واحد در مناطق آزاد، پاسخگویی به نیازهای فعالان اقتصادی در کوتاهترین زمان ممکن صورت می گیرد .

وی خاطرنشان کرد : موافقت‌نامه ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به عنوان بزرگترین تحول تجاری پس از انقلاب، یکی از موثرترین اقدامات در راستای توسعه بازار، اشتغال‌زایی، بهبود حمل و نقل و رونق تولید است که با اعمال ترجیحات در ۸۸۳ ردیف کالایی، دسترسی فعالان اقتصادی کشور به بازار ۸۷۰ میلیارد دلاری کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان فراهم می کند.

معاون اقتصادی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با اشاره به اینکه موافقتنامه مزبور تسهیل و تسریع فرآیندهای صادراتی،کاهش قیمت تمام ‌شده محصولات تولیدی ایران به مقصد اوراسیا را به همراه خواهد داشت، افزود : براین اساس ۵۰۳ ردیف کالای تعرفه ترجیحی به بازار ۲۷میلیارد دلاری فعلی اوراسیا دسترسی پیدا کرده و امکان تامین مایحتاج کشور با هزینه پایین‌تر میسر خواهد شد .

وی بازارهای بزرگ و شاهراه‌های تجاری در چهار سوی ایران و امنیت بالای این کریدور ها در طرح یک کمربند-‌ یک راه و موقعیت منحصربه‌ فرد کشور بعنوان کریدور ارتباطی اروپا و آسیا را فرصت بی‌نظیری جهت بهره‌برداری از ظرفیت‌های لجستیکی و ترانزیت بین‌المللی اعلام کرد .

وی اظهار داشت : استان‌های گیلان و مازندران پیشانی ارتباط با کشورهای اوراسیا بوده و مناطق آزاد و ویژه مستقر در این استان‌ها، فعالیت‌های گسترده‌ای در خصوص عملیاتی کردن این توافقنامه را در پیش گرفته اند .

پیوستن به اوراسیا فرصتی مهم برای توسعه اقتصادی

رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه نیز گفت : منطقه آزادانزلی به عنوان تنها منطقه آزاد شمال کشور با داشتن قابلیت توسعه مراودات تجاری و ترانزیتی با کشورهای حاشیه دریای کاسپین،نقش تاثیرگذاری در توسعه تجارت و بازرگانی ایران با کشورهای عضو معاهده اقتصادی اوراسیا دارد.

هادی تیزهوش تابان تصریح کرد : پیوستن به کشورهای عضو معاهده گمرکی اوراسیا نویدبخش فرصتی مهم برای ایجاد و تثبیت موقعیت تجاری و بازرگانی ما در بازارهای هدف صادراتی است. تقویت زیرساخت‌های حمل و نقل ریلی، زمینی، هوایی و توسعه ناوگان کشتیرانی در دریای کاسپین نیز کمک موثری در توسعه صادرات خواهد بود.

وی روسیه را یکی از شرکای مهم اقتصادی کشورمان عنوان و ابراز کرد : متاسفانه کشور ما در مراودات با روسیه موفق نبوده اما هدف اتاق بازرگانی بهره گیری از تجربیات همکاری با روسیه در زمینه حضور قوی دربازارهای عضو اوراسیا است.

وی با اشاره به اینکه بهره مندی از معافیت های گمرکی در توافقنامه اوراسیا مزیتی در ارتباط با کشورهای عضو و مقدمه ای برای پیوستن به پیمان‌نامه دایمی اوراسیاست ، یاد آور شد : با وجود تحریم‌های اقتصادی امریکا، پذیرفته شدن ایران به موافقت‌نامه گمرکی پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا می‌تواند در گسترش صادرات و افزایش درآمدهای تولید ناخالص ملی و ترانزیت کالا را نقش موثری داشته باشد.

وی گفت : لذا بر اساس موافقت‌نامه موقت تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا که از پنجم آبان ماه سال ۹۸ به مرحله اجرا درآمد، کشورهای عضو این اتحادیه برای ۵۰۲ قلم کالای صادراتی ایران تعرفه ترجیحی برقرار کردند و ایران نیز متقابلا برای ۳۶۰ کالای صادراتی اعضای اتحادیه تعرفه ترجیحی در نظر گرفته است.

رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با اشاره به اهمیت این اتحادیه با  بیش از ۲۰ میلیون کیلومتر مربع وسعت و ۵ هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی  اظهار داشت : در حال حاضر ۴۰ کشور آمادگی خود را برای پیوستن به اتحادیه اوراسیا و عقد قرارداد تجارت آزاد یا ترجیحی اعلام کردند . 

وی همکاری با اتحادیه اوراسیا را نقطه عطفی در اقتصاد ایران از جمله مناطق آزاد عنوان کرد که در این میان نقش منطقه آزاد انزلی به عنوان یکی از مناطق آزاد دارای مزیت‌های متعدد از جمله برخورداری از حمل و نقل ترکیبی بسیار حائز اهمیت است . 

وی خاطر نشان کرد: کریدور بین‌المللی شمال- جنوب که ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه را از طریق ایران و دریای خزر به کشورهای حوزه اقیانوس هند،خلیج فارس و جنوب آسیا برقرار می‌سازد و در این میان نقش منطقه آزاد انزلی و بندر چابهار در این کریدور ارزنده می باشد .

هادی تیزهوش تابان با اشاره به مزیت های متنوع زیرساختی و فرصت های سرمایه گذاری موجود در منطقه آزاد انزلی، این منطقه را به عنوان مهم‌ترین پتانسیل کشور در تجارت با اوراسیا عنوان کرد .

لزوم احصاء نقاط قوت و ضعف

مدیر کل بنادر و دریانوردی استان گیلان نیز یکی از بزرگترین دستاوردهای برگزاری همایش های بین المللی را  تبادل نظرات بین شرکت کنندگان با حضور صاحب نظران و مسئولان بلند پایه کشورهای عضو این اتحادیه عنوان و تصریح کرد : باید نیازها، موانع و انتظارات کشورهای عضو شناسایی شود تا بتوان با کاهش و افزایش نقاط قوت و ضعف موانع و مشکلات را رفع و بر حجم تجارت بین کشورهای اتحادیه اوراسیا افزود.

حمید رضا آبایی گفت:  اقدام مناسب سازمان منطقه آزاد انزلی برای برگزاری این گردهمایی و حضور مسئولان بلندپایه کشوری و سایر کشورهای اتحادیه ارواسیا می‌تواند سهم تجارت ایران را در این اتحادیه را افزایش دهد.
وی با تاکید بر لزوم بهره گیری از امکانات بندری جهت افزایش سهم تجارت ایران در این اتحادیه اظهار داشت: باید با توجه به نظرات و خواسته های کشورهای اتحادیه اوراسیا اقدامات مناسب‌تری انجام گیرد و در این راستا سازمان بنادر و دریانوردی استان گیلان آماده هرگونه همکاری و نقش آفرینی در این اتحادیه می باشد . 

او تاکید کرد : یکی از مواردی که کشور ما را تحت تاثیر خود قرار می دهد فعالیت های سایر کشورهاست . حضور ارمنستان و ترکیه در این محدوده وضعیت تجارت این کشورها با کشورهای حاشیه دریای خزر و CIS برای استفاده بهینه از این ظرفیت مورد توجه قرار نگرفته است . 

وی با اشاره به  جنگ اخیر بین آذربایجان و ارمنستان افزود: جنگ اخیر بر روی تجارت منطقه اثر گذار خواهد بود . ما باید بتوانیم وضعیت پیش آمده را به فرصت و نقاط قوت تبدیل کرده و راهکارهایی برای جذب  کشورهای CIS علی الخصوص قرقیزستان ،‌ازبکستان ، قزاقستان ترکیه و آذربایجان را به سمت راههای ایران پیدا کنیم. 

آبایی تصریح کرد : تقریبا مرزهای ارمنستان با کشور ایران از دست رفته است و ما باید روش‌هایی بیابیم که بتوانیم این معضل را به فرصت تبدیل کرده و با استمرار کشتیهای رو رو در انزلی خط انتقال کامیون های حامل مواد و کالا را به کشورهای شرق دریای خزر راه اندازی کنیم . 

وی خاطر نشان کرد : به این ترتیب کامیون های حامل کالاهای صادراتی و ترانزیتی مستقیم از بندر وارد کشتی رو رو شده و به مقاصد قزاقستان و روسیه حمل خواهد شد . 

این مسئول با تاکید بر لزوم ساماندهی  شرایط و زمینه سازی برای ایجاد بندر کانتینری ابراز امیدواری کرد با همکاری بخش خصوصی کانتینرهای خالی انزلی، مملو  از کالا شده و حمل و نقل کانتینری در انزلی شکل بهتری به خود بگیرد.  

آبایی تاکید کرد : محصولات و کالاهایی که استان گیلان به سایر کشورها حمل می شوند نیازمند یخچال هستند به همین منظور باید شرایط استفاده از کانتینرهای یخچالی را در بندر انزلی  فراهم کرد. 

وی اتحادیه اوراسیا را اتحادیه ای گمرکی دانست که بندر در آن تجارت نقش عمده ای دارد و تصریح کرد : با توجه به نحوه شکل گیری ، هدف از تشکیل این اتحادیه رونق تجارت و حذف تعرفه های گمرکی است . این مقوله در تجارت جهانی امری مهم قلمداد می شود و با توجه به اینکه حدود ۸۰ درصد از تجارت دنیا از طریق حمل و نقل دریایی شکل می گیرد بندر را نقطه عطف این رونق تجاری دانست .

کارشناس مناطق آزاد نیز با اشاره به نقش دولت در آماده‌سازی زیرساخت‌های حمل و نقل ، تسهیل در روابط تجاری ،آئین‌نامه‌ها،بخش‌نامه‌ها و نظایر آن جهت سرعت بخشیدن به تجارت با کشورهای اوراسیا گفت: پیمان‌نامه گمرکی اوراسیا در بین ۵ کشور روسیه، بلاروس، قرقیزستان، ارمنستان و قزاقستان برای تجارت ایران بسیار سودمند است.

مجید صیاد نورد تصریح کرد : پس از گذشت یک سال از اجرایی شدن توافقنامه گمرکی سه ساله ایران برای الحاق به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، باید با تشکیل مثلثی از کشورهای چین، هند و اوراسیا با محوریت ایران و تمرکز بر ظرفیت ها و مزیت های مناطق آزاد، زمینه تعمیم موافقتنامه تجارت ترجیحی با دو کشور چین و هندوستان را در معاملات کالایی با اوراسیا از معبر ایران را فراهم کنیم.

وی با اشاره به  تنوع آب و هوایی و جغرافیایی،این مناطق برای توسعه همکاری های مختلف به ویژه در زمینه تأمین محصولات کشاورزی و صنایع غذایی-شیلاتی  یاد آور شد : منطقه آزاد انزلی در مراودات تجاری کشور با روسیه و قزاقستان از طریق دو بندر کاسپین و انزلی و قرار گرفتن در کریدور شمال جنوب، و مولفه هایی چون پایلوت قرار دادن انزلی و گیلان برای توسعه مناسبات با اوراسیا جهت ورود ترانزیت کالاهای اوراسیا به ایران و سپس به کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و اقیانوس هند نقش مهمی بر عهده دارد.

وی متذکر شد : آنچه در قامت توسعه روابط با کشورهای اوراسیا از طرقی چون برگزاری همایش بین المللی با حضور اساتید حوزه علوم سیاسی ، ژئوپلتیک و روابط بین الملل از سوی سازمان منطقه آزاد انزلی جستجو می شود، گامی است در مسیر بازی با مهرهای شطرنج ایران در ژئوپلتیک خاورمیانه و کشورهایی که به دلیل رقابت های خصومت آمیز ، سودای محدودیت روز افزون فضای عملکردی ایران را در منطقه در سر می پرورانند.

وی گسترش مراودات ایران با کشورهای حوزه دریای خزر و اوراسیا را در تعامل با کشورهای چین، روسیه و هند، به عنوان قدرت های اقتصادی قرن بیست و یکم سبب تحکیم این روابط عنوان و خاطر نشان کرد : در مسیر نیل به این استراتژی علاوه بر شناسایی ظرفیت ها و رفع چالش های محلی و منطقه ای، باید در معادلات اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی مناطق آزاد را بعنوان حلقه ارتباطی و ترانزیتی با کشورهایی نظیر هند ، روسیه، چین با ترکیه  دید چرا که مزیت جغرافیایی نخستین و مهمترین عنصر و مولفه قدرت ایران است که باید از آن جهت تحدید تحریم های آمریکا بهره گرفت. 

عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند کشورمان را به بازارهای کشورهای عضو این اتحادیه که با اکثر آنها زمینه تاریخی و فرهنگی مشترک داشته اما سهم ناچیزی در بازار این کشورها داریم، نزدیک‌تر کند و این موضوع موجب کاهش فشار تحریم‌های اقتصادی خواهد شد.

توافق با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در حال تبدیل شدن به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و سیاسی جهان است، علاوه بر اهمیت اقتصادی و تجاری، منافع سیاسی برای طرفین به همراه دارد.