بادعوا حتی‌ساده‌ترین‌مسائل پیچیده می‌شوند
جاینامها یا نامهای جغرافیایی اطلاعاتی هستند که ما هر روز با آن سر و کار داریم و این نامها در طول قرنها از نام اشیاء , پرندگان , حیوانات , گیاهان و عوارض طبیعی , مفاهیم دینی و ملی و شغلی , طایفه ها و قبیله ها و اشخاص پدید آمده اند .
یک‌درخواست از هم ولایتی‌ها
جاینامهایی که از نام اشخاص به وجود آمده اند تقریباً ۳۰ درصد نامهای جغرافیایی ایران را شامل می شوند و غالباً نام بنیانگذار آنها و یا شخصیتی است که باید یادشان زنده بماند . این اشخاص ممکن است افراد معمولی یا بزرگ یک قوم یا قبیله یا شخصیت تاریخی و دینی و یا قهرمان ملی و اساطیری باشند .
برخی از این جاینامها با واژه « آباد » همراه هستند. آبادیهایی که در منطقه بجنورد پسوند« آباد » دارند و به نوعی معرف آباد کننده آنها هستند با ذکر دهستانهایی که در آن واقع اند عبارتند از : سنجر آباد ( بدرانلو)، منصورآباد (جیرانسو) , نادرآباد ( حومه) , اوترآباد (بدرانلو)، حیدرآباد (آلمه)، عزیزآباد ( قاضی سملقان )، علی آباد( باباامان).
همچنین کشک آباد و عشق آباد ( اترک)، اصغر آباد و چاه منیر آباد ( بالا دشت )، نجف آباد و قشلاق عبدل آباد( گرمخان)، یزدان آباد و جعفرآباد( گیفان) و امین آباد و حجت آباد و رحمت آباد و رحیم آباد و صادق آباد( میاندشت ).
جاینامهای واحدی که در دو یا چند دهستان قرار دارند عبارتند از:
عبدالله آباد ( راز و گرمخان)، امیر آباد ( گیفان و میاندشت) ، محمدآباد ( اترک , طبر و شیرین‌سو), ، حسن آباد( شیرین سو , جرگلان و گیفان).
گاهی جاینامهای اشخاص با کلمه« قلعه» همراه هستند . قلعه در اصطلاح جغرافیا به محوطه ای محصور با دیوارها و برجهای محکم گویند که جهت اقامت سربازان یا سکنه بنا کنند تا از حملات دشمن محفوظ بمانند . قلعه ها معمولاً در دشتها و نواحی هموار ساخته می شوند و یا در بالای کوهها و تپه ها . اما در عرف مردم خراسان شمالی به روستا نیز قلعه گفته می شود . در حقیقت قلعه معرب کلات است ولی در این منطقه به معنای « قریه » که معادل « دیه » در فارسی قدیم است به کار رفته است . قریه یک واحد مستقل جغرافیایی کوچک با محصولات فراوان بوده و نقش مهمی در اقتصاد شهرها و نواحی داشته است. جاینامهایی که در منطقه بجنورد با واژه « قلعه» شروع می شوند عبارتند از : قلعه استاد( اترک) ، قلعه شعبان( بدرانلو)، قلعه ممو ( بدرانلو ) ، قلعه محمدی ( گیفان) ، قلعه خان ( قاضی) ، قلعه عزیز ( آلاداغ).
در مواردی به جای قلعه از برج استفاده شده است ؛ ساختمانی معمولاً به شکل استوانه ای بلند که در اطراف یا گوشه ای از قلعه برای نگهبانی و دفاع در برابر حمله دشمنان می ساختند؛ مانند برج آقا ( اترک) . بعضاً واژه « کوشک » یا «کوشکی» نیز به کار می بردند ؛ مانند کوشکی راجی ( اترک ).
گاهی به جای قلعه از واژه «حصار» نیز استفاده می شده است؛ پناهگاهی که احتمالاً دروازه ها و برجهایی داشته و ساکنان آن را از هجوم بیگانه حفظ می نمود . مانند حصار شیر علی( آلاداغ )، حصار تیمورتاش( بدرانلو)، حصارحسینی یا شاه وردی خان( آلاداغ)، حصار عیسی( شوقان).
اما در اصطلاح جغرافیا آبادی کوچکی که کشتزار کمتری داشته باشد را کلاته گویند. در حقیقت کلاته کوچکتر از قریه است. نام این کلاته‌ها نیز معمولاً بر گرفته از نام بانی آنها و یادبودی از شخص خاصی است . مثلاً نام کلاته شهید آذرسا برگرفته از نام شهید آذرسا اولین شهید روستا ، یا کلاته محمد علی پهلوان برگرفته از نام محمد علی پهلوان بنیانگذار آن بوده است . برخی دیگر از کلاته هایی که در منطقه بجنورد نام اشخاص را به خود اختصاص داده اند عبارتند از :
کلاته زمان صوفی ( آلمه)، کلاته سهراب( گرمخان)، کلاته موری( دربند سنخواست)، کلاته الله قلی ( شیرین سو)، کلاته آقانبی( بدرانلو)، کلاته حاجی علی اکبر( طبر )، کلاته شیرو (راز )، کلاته حاجی آشور (حصارچه)، کلاته آنا موسی (اترک), کلاته های قمو و عباس جوینی ( قاضی سملقان)، کلاته های نقی و یاور ( آلاداغ)، کلاته های باقرخان و محمد آباد ( بابا امان)، کلاته های حسنقلی و آتعلی ( غلامان ) و کلاته های صوفی زاده و فتح الله و میرزا عباس ( شیرین سو).
در برخی موارد اسامی جغرافیایی که از نام های خاص یا نام های خانوادگی اشخاص تشکیل شده اند با یک پدیده طبیعی مانند چشمه همراه هستند ؛ مانند چشمه قربان شادی (جیران سو)، چشمه طبری ( طبر ) و گاهی نام اشخاص با نام سکونتگاه خاصشان همراه بوده است؛ مانند اوبه محمد جان . اوبه به یک واحد اجتماعی در میان خلق ترکمن گفته می شود که از تعدادی چادر تشکیل شده و در یک محل با هم زندگی می کنند .
اما گاهی فقط نام اشخاصی که بنیانگذار آن مکان جغرافیایی هستند و یا عنوانی که بدان شهرت دارند روی روستاها نهاده شده است . نام یا شهرت این افراد بدون هیچ پسوند و پیشوندی به عنوان نام روستا انتخاب شده است . این روستاها در منطقه بجنورد عبارتند از :
بابا امان (بابا امان), آنابای( راز) , خطاب( گرمخان)، شیخ( گرمخان) ، شیخ تیمور (بدرانلو)، رحیم داد( اترک) ، حسن مست (حومه)، حاج عبدالوهاب ( گیفان)، ملاویس( دربند)، صید نور (جرگلان), آدینه قلی ( غلامان)، روستاهای حاج حسین و حاج غلامرضا (شیرین سو)، نجف و ملاحسن ( حومه ) و ملا غلامحسین ، امام وردی، خداقلی و علی گل (آلاداغ ).
دیدگاهتان را بنویسید