اشتغال پایدار در کشاورزی
یک استاد دانشگاه بیان کرد: جامعه ایرانی به شدت خانواده‌محور است و اگر در سال‌های اخیر آمار تجرد افزایش یافته، به این دلیل است که با وجود علاقه افراد به تشکیل خانواده، شرایط لازم برای این امر فراهم نیست.
به گزارش بازار کسب و کار | تغییرات جمعیتی در کشور موضوعی حیاتی است که نمی‌توان از پیامدها و تأثیرات آن غافل شد. کاهش نرخ باروری و تولدها، تغییرات جمعیتی ایران را تسریع کرده و کشور را به سمت بحران سالمندی سوق می‌دهد. این پدیده در دیگر کشورها نیز رخ داده و در حال حاضر در ایران به تدریج در حال وقوع است، که این موضوع نگرانی کارشناسان را به همراه داشته است.
اهمیت موضوع جمعیت به حدی است که برنامه‌ریزی در این زمینه افزایش یافته است، اما برای پیشبرد بهتر امور و طراحی و اجرای برنامه‌های دقیق، ضروری است که تمامی نهادهای مسئول در این حوزه فعال شوند.
تغییرات جمعیتی ایران در حال حاضر نگرانی‌های زیادی را برای کارشناسان به وجود آورده است. در این زمینه، حاتم حسینی، استاد دانشگاه بوعلی سینای همدان، درباره آثار و پیامدهای تغییرات جمعیتی اظهار داشت: در چند دهه اخیر، تغییرات قابل توجهی در حجم و رشد جمعیت ایران و همچنین در ترکیب سنی و جنسی آن مشاهده شده است. این تغییرات می‌تواند آثار و پیامدهایی در وضعیت کنونی و آینده به همراه داشته باشد.
وی افزود: تغییرات جمعیتی در جامعه ایران به وقوع پیوسته و مانند بسیاری از پدیده‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تأثیراتی بر جای گذاشته که نمی‌توان نادیده گرفت. این تأثیرات از منظر جمعیت‌شناسی مدل‌سازی شده و تلاش‌هایی برای رسیدن به یک نظریه در این زمینه صورت گرفته است.
این استاد دانشگاه همچنین بر این باور است که جامعه ایران از نظر اجتماعی دچار نوعی اختلال در سلامت اجتماعی شده است. وی توضیح داد که اگرچه ممکن است تصور کنیم همه چیز به خوبی پیش می‌رود، اما جامعه به طور کلی در وضعیت اختلال در سلامت به سر می‌برد. به عنوان مثال، در کشوری که امید به زندگی افزایش می‌یابد، باید پرسید که چه مقدار از این سال‌ها بدون اختلال در سلامت سپری می‌شود.
وی ادامه داد: این سوال مطرح می‌شود که با گذشت چند دهه و تغییرات جمعیتی، جامعه از نظر سلامت اجتماعی در چه وضعیتی قرار دارد؟
به گفته وی، این موضوع باید به طور جامع تبیین شود و نمی‌توان تنها به دلایل جمعیت‌شناختی بسنده کرد. بر اساس مطالعات و پژوهش‌های انجام شده، به این نتیجه رسیده‌ام که پنجره جمعیتی از سال ۸۴ باز شده و «دوره انتظار» برای اولین بار ظهور یافته است.
حسینی توضیح داد: پنجره جمعیتی یک مفهوم شناخته شده است، اما دوره انتظار به زمانی اشاره دارد که فرزندان در خانواده‌ها به سن کار می‌رسند، مهارت و تحصیلات دانشگاهی کسب کرده و به دنبال کار هستند.
وی تأکید کرد: برخلاف گذشته که دوره انتظار کوتاه بود و فرزندان پس از دیپلم یا خدمت سربازی مستقل می‌شدند، اکنون این دوره طولانی‌تر شده و فرزندان همچنان در انتظار حمایت والدین هستند. به نظر می‌رسد ناتوانی در مدیریت این پنجره جمعیتی و دوره انتظار، باعث ایجاد نیروی محرکه‌ای به نام «اثر انتظار» شده است.
مدیریت صحیح پنجره جمعیتی از سوی دولت‌ها ضروری است
این استاد دانشگاه به این نکته اشاره کرد: اگر دولت‌ها بتوانند پنجره جمعیتی را به درستی مدیریت کنند، تأثیرات دوره انتظار کاهش خواهد یافت و بالعکس. وی افزود که ناکارآمدی دولت‌ها در مدیریت این پنجره که اکنون ۲۰ سال از آغاز آن می‌گذرد، باعث شکل‌گیری نیروی محرکه‌ای به نام اثر انتظار شده است. این اثر در دو سطح خرد و کلان خود را نشان می‌دهد؛ در سطح کلان، نافرمانی‌های مدنی افزایش می‌یابد و دولت با جمعیت جوانی مواجه است که خواستار شغل، مسکن و زندگی شایسته‌ای هستند، اما به این انتظارات به درستی پاسخ داده نشده است.
وی ادامه داد: این موضوع می‌تواند ظرفیت نافرمانی‌های مدنی را افزایش دهد و در سطح خرد، احساس ناامیدی و سرخوردگی را در میان جوانان به وجود آورد. انباشت این سرخوردگی‌ها می‌تواند خطرناک باشد و نظام سیاسی و اجتماعی را تهدید کند، به‌طوری که جوانان نتوانند به تقاضای اجتماعی برای تشکیل خانواده پاسخ دهند. این مسائل به هم مرتبط هستند و می‌توانند به ایجاد وضعیتی انفجاری منجر شوند که اثرات آن بر سلامت اجتماعی مشهود باشد.
جمعیت در ایران یک موضوع ملی است
حسینی با تأکید بر اینکه جمعیت در ایران باید به عنوان یک مسئله ملی در نظر گرفته شود، خاطرنشان کرد: این موضوع نباید به مسائل جناحی و سیاسی مرتبط شود. متأسفانه، با تغییر دولت‌ها، نگرش به مسائل جمعیتی نیز دستخوش تغییر می‌شود.
وی گفت: در حال حاضر، رشد جمعیت به زیر یک درصد رسیده و نرخ باروری به ۱.۶ فرزند برای هر زن کاهش یافته است. این وضعیت از نظر جمعیت‌شناختی پیامدهای غیرقابل اجتنابی به همراه دارد و فارغ از اینکه چه کسی در مقام ریاست جمهوری باشد، باید به رفع مشکلات جمعیتی توجه کرد.
این استاد دانشگاه افزود: تغییرات در مولفه‌های جمعیتی می‌تواند به سالخوردگی جمعیت منجر شود که خود به کاهش رشد نیروی کار و کاهش حجم کل جمعیت می‌انجامد. اگر به این مرحله برسیم، بر اساس نظریه بلاکر، به وضعیت سقوط جمعیتی نزدیک می‌شویم؛ مانند کشورهایی نظیر آلمان، ژاپن، روسیه و کره جنوبی که اکنون با رشد منفی جمعیت مواجه هستند.
به گفته حسینی، جمعیت یکی از مؤلفه‌های اصلی تشکیل دولت و حکومت است، بنابراین دولتمردان نمی‌توانند نسبت به این موضوع غفلت کنند و باید به تغییرات جمعیتی توجه داشته باشند.
وی تأکید کرد: رویکردها در مدیریت جمعیت ممکن است از یک دولت به دولت دیگر متفاوت باشد. برخی دولت‌ها به‌طور واقع‌بینانه با مسئله کاهش جمعیت مواجه می‌شوند، در حالی که دیگران رویکرد غیرواقع‌بینانه‌ای دارند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: باید جمعیت را از سیاست‌زدگی دور کرد و به عنوان یک معضل ملی به آن نگاه کرد. استفاده از دانش و تخصص متخصصان مختلف، از جمله پزشکان اجتماعی، اقتصاددانان، جمعیت‌شناسان و روانشناسان، می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی مسائل جمعیتی در کشورهای مختلف متفاوت است
حسینی یادآور شد: دولت باید به مسئله کاهش فرزندآوری، باروری پایین و کاهش رشد جمعیت به عنوان یک موضوع ملی با جدیت بپردازد و از تمامی صاحب‌نظران برای حل این مسائل کمک بگیرد. او معتقد است که نیازی به کپی‌برداری از تجربیات دیگر کشورها نیست، زیرا زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی که در آن مسائل جمعیتی بروز می‌کند، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.
وی افزود: این تفاوت‌ها حتی در داخل یک کشور نیز وجود دارد و ساختار اجتماعی و فرهنگی جامعه ایران به لحاظ مشخصات جمعیتی و پویایی جمعیت، با کشورهای صنعتی پیشرفته متفاوت است. باروری ایران در حال حاضر به سمت کشورهای نظیر کره جنوبی، هنگ کنگ، کانادا، آلمان، روسیه و ژاپن نزدیک شده، اما از نظر اجتماعی و فرهنگی تفاوت‌های زیادی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
حسینی با اشاره به ویژگی‌های جامعه ایرانی، بیان کرد: ازدواج هنوز در این جامعه یک پدیده رایج و محبوب است و مردم به خانواده و تشکیل آن علاقه‌مند هستند. افزایش آمار تجرد و تجرد قطعی در سال‌های اخیر به معنای دوری مردم از خانواده نیست، بلکه ناشی از نبود شرایط مناسب برای تشکیل خانواده است که این موضوع به دولت‌ها مربوط می‌شود.
وی افزود: استفاده از وام ازدواج و تدابیر مشابه نمی‌تواند این مشکل را حل کند. دولت باید به جای تشویق صرف فرزندآوری، زمینه‌های لازم برای ازدواج و تشکیل خانواده را فراهم کند.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: دولت باید با ایجاد شرایط مناسب برای تصمیم‌گیری جوانان در زمینه ازدواج، انگیزه‌های لازم برای فرزندآوری را ایجاد کند. این رویکرد می‌تواند به استفاده بهینه از فرصت‌های جمعیتی منجر شود و از هدررفت نیروی انسانی جلوگیری کند.
حسینی ادامه داد: اگر فرصت‌های شغلی فراهم شود، نیروی انسانی به درستی به کار گرفته می‌شود و با توجه به تمایل عمومی به ازدواج، انتظار داریم تعداد بیشتری خانواده تشکیل شود. حتی اگر باروری به دو فرزند نیز برسد، این موضوع می‌تواند به افزایش جمعیت ایران کمک کند.
چالش‌های جمعیتی و بحران سالمندی
به گفته وی، سالمندان آینده همان جوانانی هستند: اکنون در مورد آن‌ها صحبت می‌شود. عدم وجود شغل و امنیت شغلی مانع از تشکیل خانواده این افراد شده است و بخش بزرگی از سالمندان آینده همین جوانان خواهند بود.
این استاد دانشگاه هشدار داد: ورود به دوره سالخوردگی جمعیت برای کشور دشوار خواهد بود، زیرا تاکنون نتوانسته‌ایم وضعیت جمعیت جوان را سامان‌دهی کنیم. بنابراین نباید انتظار داشته باشیم که در دوران سالخوردگی مشکلاتی نداشته باشیم.
حسینی تأکید کرد: کشورهای مختلفی که در حال گذار جمعیتی هستند، با چالش سالخوردگی مواجه‌اند. تفاوت ایران با کشورهایی مانند ژاپن و آلمان این است که آن‌ها به محض متوجه شدن از روند سالخوردگی جمعیت، برای آن برنامه‌ریزی کرده‌اند.
وی یادآور شد: پدیده‌ها به صورت همزمان رخ می‌دهند و دولت باید با مسائل مختلفی مانند کاهش فرزندآوری مواجه شود که این روند را تسریع می‌کند.
حسینی تأکید کرد: در آینده نزدیک باید انتظار سالخوردگی جمعیت را داشته باشیم و این وظیفه دولت و مدیران برنامه‌ریزی کشور است که جامعه را به گونه‌ای مدیریت کنند که مسائل مختلف به صورت همزمان پیش بروند و از تبدیل آن‌ها به بحران جلوگیری شود. در غیر این صورت، اگر وضعیت به همین شکل ادامه یابد، با بحران سالمندی مواجه خواهیم شد.
جامعه ایرانی با وجود علاقه به خانواده و ازدواج، با چالش‌های جدی در زمینه تشکیل خانواده و فرزندآوری مواجه است. عدم وجود شرایط مناسب اقتصادی و اجتماعی، جوانان را از تشکیل خانواده بازمی‌دارد و این مسئله می‌تواند به بحران سالمندی در آینده منجر شود. دولت باید با برنامه‌ریزی مناسب، زمینه‌های لازم برای ازدواج و فرزندآوری را فراهم کند تا از هدررفت نیروی انسانی جلوگیری کرده و به بهبود وضعیت جمعیتی کشور کمک کند.
نکته قابل تامل بازار کسب و کار
عدم توجه به نیازهای اجتماعی و اقتصادی جوانان: یکی از چالش‌های اصلی در جامعه ایرانی، نادیده گرفتن شرایط اقتصادی و اجتماعی جوانان است. در حالی که علاقه به خانواده و ازدواج وجود دارد، نبود فرصت‌های شغلی و امنیت اقتصادی مانع از تصمیم‌گیری مؤثر در زمینه تشکیل خانواده می‌شود. این موضوع نشان‌دهنده ضرورت تغییر رویکرد دولت‌ها در ارائه حمایت‌های مؤثر و ایجاد بسترهای مناسب برای جوانان است.
دیدگاهتان را بنویسید