هزارتویوامازدواج؛ منابعمحدود، متقاضیان نامحدود
بررسی ها نشان می دهد که با وجود قوانین مناسب و اهمیت کشاورزی در توسعه اقتصادی کشور، متاسفانه به دلیل حضور قدرتمند واسطه ها در این بخش، هم تولید کننده و هم مصرف کننده متضرر هستند. این در حالیست که با استفاده از ظرفیت استارت آپ ها و اپلیکیشن ها می توان قاعده این بازی را به نفع آن ها تغییر داد.
کشاورزی یکی از مهمترین ارکان بخش تولید و اقتصاد است که با تولید مایحتاج عمومی نقش مهمی در ثبات، امنیت و توسعه یک جامعه دارد. تولید محصولات کشاورزی در ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای مهم و تاثیرگذار در منطقه خاورمیانه با دارا بودن تنوع آب و هوایی و پرورش انواع این محصولات، همواره از اهمیت زیادی برخوردار است.
اما آن چیزی که در دهه های اخیر، بخش کشاورزی را به میزان زیادی تضعیف کرده و اجازه رشد اصولی به آن نداده، وجود عاملی به نام «واسطه گری» است.
متاسفانه واسطه گری در ایران که دارای لایه های متنوعی هم هست، با اقداماتی غیر اصولی و بدون اضافه کردن «ارزش» خاصی به محصول، موجب بالارفتن قیمت و کم شدن انگیزه کشاورزان برای تولید بیشتر و در نهایت کاهش جمعیت کشاورزان در بخش کشاورزی و مهاجرت به شهرهای بزرگ است که به تبع خود تاثیرات منفی دیگری را هم به همراه دارد.
متاسفانه نقش واسطه ها در این بخش از اقتصاد به قدری اثرگذار است که تفاوت زیاد قیمت تمام شده محصولات با قیمت فروش آن در بازار مصرف نهایی را می توان به سان «آفتی» دانست، که بخش عمده سود به دست آمده را با وجود تلاش تولید کننده، نصیب واسطه ها می کند.
واسطه گری چیست؟
در زبان فارسی ما دو اصطلاح واسطه و دلال را زیاد به‌کار می‌بریم.در عربی هم واسطه به‌کار می‌رود؛ اما برای دلال از اصطلاح سمسار (که زمانی در فارسی هم رواج داشت) استفاده می‌شود. انگلیسی‌زبان‌ها هم اصطلاحاتی مانند Broker و Agent و Intermediary و Dealer و Middleman را به‌کار می‌برند.
واسطه‌گری در معنای عام یعنی فردی محصولی را خریداری می‌کند و بدون این که ارزش‌افزوده‌ای در آن ایجاد کند محصول را فروخته و نهایتاً میزان سود زیادی عاید فرد می‌شود. اما واسطه گری در معنای تخصصی بدین معنی است که واسطه‌گرها باید بتوانند خدمات «بازاریابی» ارائه بدهند. در جامعه امروز و در دنیا نیز با این دید به واسطه نگاه می‌شود. اما واقعیت این است که، واسطه به خودی خود بد نیست و اتفاقاً خیلی هم فرد مهمی است چون مبادله را تسهیل کرده و عرضه‌کننده و تقاضاکننده را به هم می‌رساند. پس به‌طور تخصصی واسطه را می‌توان یک تسهیلگر معامله تلقی کرد که در عمل منجر به کاهش هزینه‌های مبادله می‌شود و عاملی برای انتقال اطلاعات و بازاریابی محصول در بازار است. بنابراین ذات وجود «واسطه» مفید است. حال سوال اینجاست که فعل واسطه‌گری و منفعت آن چگونه انجام می‌شود؟
این موضوع در ادبیات اقتصاد اینگونه مطرح شده که اقتصاد هر حلقه یا عامل بازار که واسطه یکی از حلقه‌ها است اگر با یک قیمت حاشیه‌ای بیشتری جنس را بفروشد، این تفاوت قیمت باید ناشی از بازاریابی محصول و خدماتی که به محصول اضافه شده ، باشد. در این شرایط واسطه یک عنصر مفید ارزیابی می شود، چون ارزش‌افزوده ایجاد کرده، کیفیت را بالا برده، بسته بندی را ارتقا داده یا دسترسی مصرف‌کننده را راحت‌تر کرده است. اما متاسفانه واسطه‌گری که در ایران فعالیت می‌کند محصول کشاورزی را خریداری کرده و با همان شکل و کیفیت، فقط محصول را دست به دست می‌کند تا به دست مصرف‌کننده برسد.
آیا می توان نقش واسطه ها را در چرخه تولید نادیده گرفت؟
بدون شک حذف واسطه ها به ویژه در بخش کشاورزی چندان درست به نظر نمی رسد. چرا که این موضوع با توجه به شرایط حال حاضر کشور در عرصه کشاورزی، یعنی نبود تعاونی های کشاورزی و ضعیف بودن بنیه کشاورزان برای ارسال و معرفی محصولات خود به تمام نقاط کشور از یکسو و مشکلات مبادله و فسادپذیر بودن محصولات کشاورزی از سوی دیگر، می تواند مشکلات تولید و عرضه محصولات را دو چندان کند. بنابراین حذف یکباره واسطه ها نه تنها چرخه عرضه محصول را در شرایط کنونی مختل می کند بلکه اثرات غیر مستقیمی هم نظیر بیکاری بخشی از جامعه و بروز مشکلات روحی و روانی و … را هم در پی خواهد داشت.
با این رویکرد می توان گفت که واسطه گری را باید به نوعی تحت کنترل درآورده و فرآیند آن را مدیریت نمود.واسطه گری را باید به نوعی تحت کنترل درآورده و فرآیند آن را مدیریت نمود. به عبارتی وقتی برای تسهیل در امر تولید و فروش از واسطه ها استفاده می شود، این فرایند باید از قاعده مشخص و دقیقی پیروی کند. واسطه ها باید مشخص شده، اسم و رسم و مکان مشخص داشته و کلیه مراودات آنها تحت کنترل نهادهای نظارتی باشد. متاسفانه در بخش کشاورزی و در حوزه واسطه ها در ایران با جمعی از دلالان روبرو هستیم که تحت کنترل و نظارت نیستند، مالیاتی نمی پردازند و حتی در فرایند خرید و فروش هم دیده نمی شوند.
بنابراین باید تلاش داشت تا این افراد در بنگاه های مشخص مشغول شده، از قواعد و مقررات مصوب نیز پیروی کنند. مثال چنین اقدامی در ایران نیز وجود بنگاه های معاملات مسکن است. هرچند این بنگاه ها تا رسیدن به هدف نهایی راه زیادی دارند، اما ضابطه آن جالب توجه است. این بنگاه‌ها اسم و رسم دارند مکان مشخص دارند و مالیات پرداخت می‌کنند. دستمزد این بنگاه‌ها تابع یک سری مقررات است و سیاست‌گذار آن را تنظیم کرده است. اگر به خدماتی که این بنگاه‌های ملکی ارائه می‌کنند نگاه اجمالی داشته باشیم، درخواهیم یافت که این بنگاه ها موظف هستند اطلاعاتی صحیح به مشتری ارائه کرده، از مالکیت ملک اطمینان حاصل کنند، کدرهگیری اخذ کنند و مبلغی که طلب می‌کنند باید مطابق با مصوبه باشد. عملکرد این بنگاه‌های اقتصادی قانونمند شده و همین به نفع مصرف‌کننده است.
در رابطه با محصولات کشاورزی هم هرچند قوانین درستی در زمینه تولید و عرضه وجود دارد اما اجرای این قوانین در این حوزه، با مشکلات خاص خود روبروست. در عرصه کشاورزی با محصولات متفاوت، متنوع و کیفیت‌های متفاوت روبرو هستیم. فصلی بودن، حجیم بودن و فسادپذیر بودن محصولات، تفاوت قیمت نهاده‌ها در هر فصل، تفاوت دربسته بندی یا کیفیت و طعم محصول که معمولاً کیفی هستند و نه کمی.
مشکل مهم دیگر هم، عدم وجود «نام تجاری» در محصولات کشاورزی است که به دلیل ضعف در استانداردسازی شدت بیشتری دارد. در واقع قیمت گذاری بر مبنای استانداردسازی این نام های تجاری است که متاسفانه در زمینه محصولات کشاورزی ایران چنین چیزی وجود ندارد.
نقش موثر استارت آپ ها در رونق کشاورزی
چنانچه بدان اشاره شد، در زمینه خرید و فروش محصولات کشاورزی قوانین درستی وجود دارد، اما اجرای آن با مشکلات متعددی روبروست. به عنوان مثال «طرح جامع خرید و فروش محصولات کشاورزی» که هم اکنون هم در برخی از استان های کشور در حال اجراست، نمونه ای از این قوانین است. به گفته «بهمن محمدی» عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، اگر این طرح با برنامه و کارشناسی انجام شود، واسطه گری از تولید تا مصرف به میزان زیادی کاهش یافته و سود اصلی به تولید کننده می رسد. در این حالت قیمت تمام شده برای مصرف کننده نهایی محصول نیز کاهش خواهد یافت. البته این طرح تا رسیدن به مرحله عملیاتی، نیازمند سرمایه گذاری و آشنایی به امور بازرگانی علمی و صحیح است.
باید از اپلیکیشن ها و استارت آپ ها کمک گرفت، تا از یک سو نقش واسطه ها را کاهش داد و از سوی دیگر در ارائه آمار و اطلاعات دقیق به کشاورزان در نحوه تولید و توزیع محصول یاری رساند.نکته بعدی توسعه دانش و فناوری با کمک از استارت آپ ها و اپلیکیشن ها در بخش کشاورزی است. بایستی بخش کشاورزی را بیش از پیش درآمدزا کرد. در کشور ما هم اکنون حدود ۲۰۰ استارت آپ در بخش کشاورزی فعالیت دارند و دارای شناسنامه در بخش راه اندازی کسب و کارهای نوپا می باشند. مشکل اصلی امروز کشاورزان تفاوت قیمت فاحش محصول تولیدی در سر زمین و بازار نهایی است. به گفته کارشناسان این تفاوت سابق تا ۳۰۰ درصد بود که متاسفانه هم اکنون به بیش از ۱۰۰۰ درصد هم رسیده است. اگر بتوان ازاپلیکیشن ها و استارت آپ ها کمک گرفت، هم می توان نقش واسطه ها را کاهش داد و هم در ارائه آمار و اطلاعات دقیق به کشاورزان در نحوه تولید و توزیع محصول یاری رساند.
به گفته «کاظم خاوازی» وزیر جهاد کشاورزی، استارتاپ‌ها در هوشمندسازی، دانش بنیان کردن و تکمیل زنجیره‌های تولید در بخش کشاورزی، نقش به سزایی دارند و وزارت جهاد کشاورزی برای دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی کشور، آماده همراهی و همکاری با آنهاست.
واقعیت این است که امروزه مدیریت کشاورزی بایستی از حالت سنتی خارج و به حالت مدرن تغییر یابد. روشهای سنتی به هیچ وجه قادر نیستند تا بازار امروزی را مدیریت کنند. از اینرو استفاده از روش های نوین مدیریتی و اپلیکیشن ها اجتناب ناپذیر است.
دیدگاهتان را بنویسید