اسفراین؛ از آثار پیش از تاریخ تا شکوفایی در دوره اشکانی و ساسانی

جغرافیای سیاسی شهرستان اسفراین

به گزارش بازار کسب کار آنلاین، شهرستان اسفراین در جنوب شرقی استان خراسان شمالی قرارگرفته و از شمال به شهرستان بجنورد، از شمال شرقی به شهرستان شیروان، از شرق به شهرستان فاروج، از غرب به شهرستان جاجرم و از جنوب و جنوب شرقی به استان خراسان رضوی محدود می­ شود.

این شهرستان حدودا با مساحتی بالغ بر ۵۳۴۵ کیلومترمربع، دارای ۲ شهر، ۲ بخش، ۷ دهستان و ۱۵۰ آبادی است. جمعیت شهرستان اسفراین در آخرین سرشماری انجام شده، بالغ بر ۱۲۰ هزار نفر برآورد شده است. البته شهرهای بام و صفی آباد طی ماه های گذشته براساس تقسیمات کشوری به شهرستانی مجزا تبدیل شده اما از آنجایی که هنوز اقدام عملیاتی برای تفکیک آن انجام نگرفته، جغرافیای سیاسی این دو شهرستان را بر مبنای گذشته در نظر می گیریم.

جغرافیای طبیعی شهرستان اسفراین

شهرستان اسفراین در دامنه جنوبی کوه­ های آلاداغ و جنوب و غرب کوه شاه جهان قرارگرفته است. در جنوب، رشته ­کوه ­های کم ارتفاع ­تر و شامل کوه ­های جغتای وجود دارد. عمده­ ترین مراکز سکونتی واحدهای دشتی شامل دشت اسفراین و دشت صفی­ آباد هستند. باوجوداین در برخی دره های باز نیز استقرارهایی شکل گرفته است. به طورکلی آب وهوای شهرستان اسفراین معتدل با زمستان­ های سرد تا ملایم است. در نواحی شمالی شهرستان به دلیل وجود انشعابات بینالود، آب وهوا معتدل کوهستانی و در مناطق جنوبی شهرستان به دلیل نزدیکی به کویر تابستان­ ها گرم و خشک و زمستان­ ها سرد است.

پیشینه تاریخی اسفراین

شهرستان اسفراین سابقه تاریخی کهنی دارد و آثار برجای مانده از استقرارهای پیش ازتاریخ تا دوره اسلامی در سراسر این شهرستان نشان از پویایی فرهنگ این خطه در تاریخ ایران زمین دارد. محوطه­ ها و تپه­ های پیش ازتاریخ در بخش های مختلف این شهرستان ازجمله محوطه­ های باستانی توی ۱ و ۲، انجیرلی، چهل­ دختران و نیز استقرارگاه ­هایی همچون اردوگاه اردوغانی، که جملگی به دوره پیش ازتاریخ تعلق دارند، نشان دهنده حضور فعال منطقه در عرصه پیش ازتاریخ ایران­ زمین هستند. شهرستان اسفراین در دوره تاریخی، به ­ویژه در دوره ­های اشکانی و ساسانی نیز همواره جزو ولایات مهم به شمار می­رفته و بارها از آن در متون تاریخی و جغرافیایی نام برده شده است. پراکندگی زیاد آثار دوره اشکانی و ساسانی در این منطقه، گواه شکوفایی این خطه در آن دوران است. در دوره اسلامی نیز اسفراین به دلیل قرار داشتن بر سر راه کاروان روی نیشابور به گرگان رونق خاصی یافته و بیش ازپیش شکوفا شد. بازتاب این شکوفایی را در پراکندگی فراوان آثار دوره اسلامی در این شهرستان، ذکر نام منطقه در منابع کهن تاریخی و ظهور چهره ­های نامدار از این خاک، طی قرون اولیه و میانی اسلامی  می توان شاهد بود که تعدادی از آن ها را براساس داده های اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان، می خوانید.

شهر بلقیس

شهر بلقیس بقایای شهر کهن اسفراین در خراسان شمالی است که از سده های نخستین اسلام شکل گرفته و تا پایان دوره صفوی و اوایل قاجار، زندگی در آن جریان داشته و به عبارتی بیش از هزار سال تاریخ اسفراین را در دل خود جای داده است. شهر بلقیس شرایط و ویژگی های کامل یک شهر اسلامی را دارا هست و از بخش های مختلف شامل ارگ، شهرستان و تأسیسات مختلف شهری چون بازار، مسجد و… برخوردار است.

ارگ شهر بلقیس مهم ترین و شاخص ترین اثر این مجموعه باستانی است که از آن می توان به عنوان یکی از بزرگ ترین سازه های خشتی در ایران نام برد. این سازه بزرگ خشتی و چینه ای وسعتی حدود ۵۱ هزار مترمربع دارد که زمانی ۲۹ برج در اندازه های متفاوت، حفاظت از آن را به عهده داشت. در گرداگرد ارگ یک خندق وسیع وجود دارد که نفوذپذیری قلعه را دشوارتر می ساخته است. در محدوده حصار شهر(شهرستان) آثار دیگری نیز قابل مشاهده است که عبارت اند از: ۱- بقعه شیخ آذری شاعر و عارف قرن نهم هجری که در قسمت شمالی شهرستان شهر واقع شده است؛ ۲- راسته بازار در بخش میانی شهر، مشتمل بر بازار و بخش های اقتصادی شهر است که مابین تپه منار در جنوب و شیخ آذری در شمال قرارگرفته است.۳- محل معروف به تپه منار که با توجه به نوشته های مورخین، جغرافی نویسان و نیز کاوش های باستان شناختی احتمالاً محل مسجد در دوران اسلامی است و بخش هایی از آن را باستان شناسان کاوش کرده اند. بعلاوه، دو بنای مهم دیگر هم خارج از حصار شهر بلقیس ولی در نزدیکی آن قرار دارند؛ یکی بنای کاروانسرای معروف به کهنه رباط در بخش شمال غربی شارستان شهر بلقیس و دیگری مجموعه ای معروف به یخدان ها که در بخش جنوب غربی شهر تاریخی اسفراین قرار دارند.

کاوش های باستان شناسی در شهر بلقیس از سال ۱۳۸۶ با انجام گمانه زنی برای تعیین عرصه و حریم شهر شروع شد و تاکنون به طور مستمر ادامه داشته است. کاوش های شهر بلقیس منجر به کشف آثار فرهنگی-هنری نفیسی شامل انواع سفالینه ها و ظروف، سکه، کوره های سفالگری، بقایای مسجد و آب انبار و آثار دیگری شده است که روی هم رفته تصویر روشنی از تاریخ این شهر باستانی را ترسیم می کنند. آثار به دست آمده از شهر بلقیس در موزه بزرگ باستان شناسی استان در بجنورد به نمایش درآمده است.

انجام مطالعات و کاوش های باستان شناختی منجر به معرفی شهر بلقیس و تبیین اهمیت های فرهنگی آن شده و باعث تأسیس پایگاه میراث فرهنگی شهر بلقیس در سال ۱۳۸۸ شد. از این زمان، پایگاه شهر بلقیس به موازات کاوش های باستان شناختی، به انجام فعالیت های مرمتی در بخش های مختلف شهر به ویژه مرمت ارگ و نیز مقبره شیخ آذری پرداخته و برنامه های گسترده ای برای شناسایی و معرفی این میراث ارزشمند باستانی در دستور کار دارد.     

این مجموعه باستانی با شماره ۴۴۹۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در ۳ کیلومتری جنوب شهر اسفراین قرار گرفته است.

محوطه های باستانی توی ۱و۲

محوطه های باستانی توی ۱ و ۲ از قدیمی ترین استقرارهای دشت اسفراین محسوب می شود که سابقه اسکان در آن به دوره مس- سنگی تا قرون میانی اسلامی می رسد. در محوطه توی با گذر از دوران پیش ازتاریخ و در اواسط دوره تاریخی، بر روی بقایای استقرارهای قبل، قلعه ای ساخته شده است که با توجه به موقعیت ویژه اش، نقش مهمی در کنترل شریان های تجاری بر سر راه ابریشم ایفا می کرده است. پس از متروک شدن این محوطه به فاصله نزدیکی در محوطه توی ۲، قلعه مشابهی پی ریزی شده که تا قرون میانی اسلامی فعال بوده است.

این محوطه تاریخی با شماره ۱۶۹۷۴-۱۶۹۷۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و در ۵۰۰ متری جنوب روستای توی شهرستان اسفراین قرار دارد.

قلعه صعلوک

بنای تاریخی قلعه صعلوک، دژی استوار بر جبهه جنوبی ارتفاعات سالوک است که قدمت آن به قرون ۶-۷ هجری می رسد و در متون تاریخی مختلف از آن یادشده است. این قلعه بر فراز یک صخره منفرد با دیواره های پرتگاهی ساخته شده که تسخیر آن را بسیار دشوار ساخته است. در داخل قلعه بقایای تأسیسات مختلف مانند انبار آذوقه و غلات، حمام، آسیاب، زندان و محل سکونت فرمانده قلعه و افراد دیگر وجود دارد که روی هم رفته مساحت قلعه را به بیش از یک هکتار می­رساند. قلعه صعلوک از نظر وسعت و موقعیتِ بسیار صعب العبور، یکی از برجسته ترین قلاع نظامی دوره اسلامی در شمال خراسان است.

آرامگاه امامزاده احمد بن علی موسی (ع)

بنای امامزاده احمد بن موسی در نزدیکی روستای کوران با پلان مستطیلی به ابعاد ۲۹ متر (در امتداد شرق به غرب) و ۱۹ متر (در امتداد شمال به جنوب) ساخته شده است. این بنا از یک گنبد خانه، دو تالار یا شبستان شرقی و غربی و چهار ایوان در جهات اصلی تشکیل شده است. همچنین ۶  اتاق در طرفین ایوان ها و ضلع غربی گنبد خانه وجود دارد که به چله­خانه معروف اند. گنبد خانه فضای اصلی این بقعه است که در مرکز قرارگرفته و سقف آن با یک گنبد دو پوش منفصل پوشش یافته است. این بنا با مصالح آجر و ملات گچ و آهک ساخته شده ولی در قسمت پایین دیوارها تا ازاره لاشه سنگ بکاررفته که در زیر اندود گچی پنهان شده است. در برخی نقاط می­توان در روی اندود لایه­های قدمی­تر، نقاشی و آثار تزییناتی با تذهیب را مشاهده کرد. در برخی نقاط اندود قدیمی نیز آثاری از کتیبه­های فارسی و عربی شامل شعر و یادگاری دیده می­شود. بررسی کتیبه­های موجود در بنا ازجمله کتیبه سنگ قبرها، کتیبه روی درب های چوبی و نوشته روی اندود گچی دیوارها نشان دهنده دوره صفوی است ولی دقت در جزییات معماری نشان می­دهد ساخت بنا در تاریخ قدیمی­تری و احتمالاً در دوره ایلخانی یا تیموری انجام شده است.

شماره ثبت این بنا در فهرست آثار ملی ۵۹۴۷ بوده و در ۷ کیلومتری جنوب روستای کوران شهرستان اسفراین واقع شده است.

مقبره بابا قدرت

آرامگاه باباقدرت به شیوه معماری دستکند ایجادشده و تمام عناصر تشکیل دهنده آن در دل یک تپه طبیعی حفر شده است. پلان کلی بنا از سه بخش اصلی شامل یک ورودی در سمت شرق، یک تالار مستطیل شکل، یک رشته پلکان در انتهای دالان و یک گنبدخانه مربعی تشکیل شده است. گنبد از نوع دو پوش پیوسته و از جنس قلوه سنگ و نیمکوب ساخته شده است. تمام سقف و کف بنا به صورت طبیعی رهاشده و از جنس کنگلومرای است، به جز گنبد خانه که کاملاً با اندود گچ پوشش یافته و در بخش های مختلف آن تزییناتی به شکل نقوش هندسی یا آیات قرآن و احادیث بارنگ آبی نوشته شده است.

ورودی بنا به شکل یک ایوان بلند با قوس نیم دایره ای است که با مصالح آجر و سیمان احداث شده و حدود ۵ متر عرض دارد. این ایوان در دهه اخیر توسط اداره اوقاف و امور خیریه به بنای آرامگاه الحاق شده و در گذشته وجود نداشته است. به استناد عکس­های قدیمی و نقل قول های افراد محلی، درگذشته ورودی آرامگاه به شکل دهانه یک غار طبیعی و ارتفاع آن به اندازه قامت یک انسان بوده است. پس از ورودی، یک تالار مستطیل شکل به عرض ۳۰/۴ و به طول ۴۰ متر وجود دارد که در طرفین آن طاقچه­هایی تعبیه شده است. در سراسر دیواره جنوبی تالار ۴ طاقچه و در دیواره شمالی آن ۲ طاقچه ایجاد شده است. این طاقچه ها از قرار معلوم کاملاً جدید و حاصل مداخلات اداره اوقاف است و پیش از این مداخلات درواقع در بخش های مختلف دالان اصلی راهروهای فرعی وجود داشته است. ورودی بندرها ضلع شرقی تپه است که با شیب تندی به یک مسیل بزرگ منتهی می­شود. در حاشیه مسیل و مظهر، رشته قناتی وجود دارد که آب مورد نیاز مجاورین زیارتگاه را تأمین میکند. برخی پژوهشگران صاحب این قبر را «درویش حسین بن محمد و سازنده بقعه کوران» می­دانند.

این بنا ویژگی خاص و شاخص قابل تاریخ گذاری ندارد و فقط شاید بتوان به شیوه معماری گنبد دو پوش آن که تا حدی مشابه نمونه­های دوره ایلخانی و تیموری است اشاره کرد، هرچند ممکن است سابقه احداث دالان اصلی زیارتگاه به دوره پیش از اسلام هم برسد. باوجود همه این ها از روی کتیبه ها و اشعار نوشته شده بر روی اندود دیوارهای گنبد خانه، تاریخ های۱۳۷۳ و ۱۳۷۶ هجری قمری خوانده می­شود که بی تردید مربوط به مداخلات بعدی در بنا است که طی دوره قاجار انجام شده است. یکی از این کتیبه ها در روی تاق نمای قرینه ورودی گنبد خانه چنین خوانده می­شود: مرد خداشناس که تقوا طلب کند/ خواهی سفید جامه و خواهی سیاه باش/ میرزا محمدعلی بن حاج میرزا باقر…/ سنه  ۱۳۷۳ هجری.

شماره ثبت این مقبره در فهرست آثار ملی ۱۱۰۵۲ بوده و در غرب روستای دهنه اجاق شهرستان اسفراین قرار دارد.

آرامگاه رشیدالدین محمد بیدوازی

شیخ رشیدالدین محمد بیدوازی (م. ۸۶۶هجری) از مشایخ صوفیه و بیست و یکمین قطب سلسله ذهبیه کبرویهه است. به استناد متون تاریخی وی در زادگاهش بیدواز به خاک سپرده شده است. بر مزار او یک بنای ساده هشت ضلعی گنبددار با سنگ لاشه و ساروج ساخته شده است. هر یک از اضلاع بنا ۵/۳ متر طول دارد و عرض کلی بنا ۴۵/۸ متر است. گنبد بنا نیمکره­ای و از جنس آجر با کلافکشی چوبی است که از دیواره خارجی گنبد به صورت خشخاشی بیرون زده است. دیوارهای داخلی بنا با طاق نماهای ساده تزیین شده که در روی آن ها یک افریز گچ بری شده به خط ثلث در  ارتفاع ۴/۲ متری از کف بنا گرداگرد دیوارها چرخیده و سپس یک ردیف طاق نمای دیگر با طاق قوسی و درنهایت در زیر نورگیرهای گنبد در ارتفاع ۴/۵ متری از کف بنا یک ردیف کتیبه گچ بری مشابه دیگر وجود دارد. در دیواره جنوبی بقعه یک محراب کوچک با تزیینات کاربندی گچی وجود دارد. در قاب تزئینی محراب بقعه آیه ۳۹ سوره مبارکه آل عمران(فنادته الملائکه و هو قائم یصلی فی المحراب) آورده شده که از بین رفته است. کتیبه افریزها آیاتی از قرآن مجید و درود و سلام بر چهارده معصوم است و در بخشی از آن نیز صاحب قبر را محمد رشیدالدین نواده شیخ همام و نبیره شیخ احمد غزالی صاحب تبار معرفی کرده است.

ورودی بندرها ضلع غربی است ولی در اصل دو ورودی دیگر هم در ضلع شرقی و شمالی وجود داشته که امروزه مسدود شده است. در گذشته درب و ضریح این بقعه از جنس چوب گرد و به صورت زیبایی منبت کاری شده بود که هم اکنون به موزه منتقل شده است. امروزه بجای ضریح سنگ قبر و به جای درب منبت قدیمی درب چوبی ساده­ای نصب شده است.

ضریح مقبره از جنس چوب گردو  و چنار به ابعاد ۱۳۰ در ۱۹۳ و ارتفاع ۱۸۰ سانتی متر دارای نقوش و کتیبه هایی به صورت منبت کاری شده است.نقوش بکار رفته اغلب اسلیمی و استفاده از گره های هندسی به شکل شمسه و اشکال هشت ضلعی است. درب مقبره نیز با همین روش منبت کاری شده است. کتیبه های ضریح به خط نسخ است و در آن نام استادکار ذکرشده است: «عمل استاد محمد بن نظام بنده ذوالجلال والاکرام». متن کتیبه دوم در حاشیه بالای ضریح حاوی اسامی جلاله و به این شرح است: هو الله الذی لا اله الا هو الرحمن الرحیم الملک القدوس السلام المومن المهیمن العزیز الجبار المتکبر الخالق الباری المصور الغفار القهار الوهاب الرزاق الفاتح العلیم القابض النار الباسط الخافض الرافع امعض المذل السمیع الحکیم العدیل الطیف الخبیر الحلیم العظمیم الشکور العلی الکبیر الحفیظ المقتدر الحسیب الخلیل الکریم المجیب الواسع الحلیم الودود المجید الباعث الشهید الحق الوکیل القوی الولی الحمید الحی القیوم الواحد الواجد الاحد الصمد القادر المقتدر الموخر الاول و الاخر الظاهر و الباطن و الوالی و المتعالی التواب المنعم المنعم المنقم الغفور الرحیم المالک الملک ذالجلال و الکرام المقسط الجامع الغنی المغنی المعطی المانع الظار النافع النور الهادی البدیع الباقی الوارث الرشید الصبور الستار. نمقه الضعیف محمد بن محیی سنه ۸۸۱.

 با توجه به اینکه نام استادکار ضریح در کتیبه محمد بن نظام ذکرشده بایستی محمد بن محیی بانی این ضریح باشد. 

شماره ثبت آرامگاه رشیدالدین محمد بیدوازی در فهرست آثار ملی نیز ۲۱۹۲ بوده و در روستای بیدواز شهرستان اسفراین واقع شده است.

آرامگاه شاهزاده محمد باغشجرد

بنایی است آجری با پلان مستطیلی به ابعاد ۹×۱۱ متر که در بافت مسکونی روستای باغشجرد و در نزدیکی مظهر قنات روستا قرار دارد. پلان اصلی بنا به سبک چهارطاقی است که امروزه به غیر از ورودی شرقی سایر ورودی­ها مسدود شده و به شکل طاق نما درآمده­اند. در ضلع شمالی بنا یک رشته پلکان تعبیه شده که دسترسی بر بام بنا را میسر می­سازد. در طرفین ورودی نیز دو حجره وجود دارد که یکی از آن ها مسدود و یکی باز است. ورودی از طریق ایوانی به عرض حدود ۳ متر به گنبد خانه راه پیدا می­کند. ایوان بنا با قوس نیمه دور پوشش داده شده و تمام فضای داخلی آن با گچ اندود شده است. بر بالای در ورودی بنا یک طاق­نمای کوچک تعبیه شده که در طرفین آن با گچ بری تصویر دو آهو نقش شده و به طور ضمنی به مفهوم «ضامن آهو» اشاره دارد. گنبد خانه فضایی است مربعی شکل به ابعاد ۲۰/۵×۲۰/۵ که به کمک چهار فیل پوش در بالا به هشت ضلعی تبدیل و بر فراز آن گنبدی استقراریافته است. ارتفاع بنا تا زیر گنبد ۷ متر است. نمای داخلی بنا اندود شده و بر اندود گچ نقوش متنوع گیاهی، هندسی و کتیبه­هایی به رنگ قرمز اخرایی، آبی لاجوردی و سبز روشن نقاشی شده است. کتیبه­ها عمدتاً شامل ادعیه و آیات قرآنی است. در قسمت بالای دیوار و بر افریز به خط ثلث بر زمینه لاجوردی «آیه الکرسی» نوشته شده و در پایین آن انواع ترنج­های هندسی با نقوش گیاهی و ادعیه و زیارت نامه ها نوشته شده است. از جمله بر جرز جنوبی ورودی بنا دعای «زیارت جامعه کبیره» در چند ردیف بر روی هم در داخل نوارهای موازی افقی نوشته شده که بخش زیادی از آن در اثر اصطکاک، نصب کلید و پریز برق و سایر عوامل پاک شده است. این کتیبه نیز به خط ثلث بر زمینه لاجوردی نوشته شده و اطراف کتیبه به رنگ قرمز اخرایی قلم گیری شده است. تمام اندود گچ زیر گنبد نیز با نقوش زیبای گیاهی به رنگ های مذکور تزیین شده است. متأسفانه امروزه به دلیل رطوبت زدگی و عدم رسیدگی به بنا بخش قابل توجهی از اندود و نقاشی­های زیبای داخل بنا فروریخته و در صورت بی توجهی در چند دهه آینده به کلی این تزیینات نابود خواهد شد. طرح کلی پلان بنا و نیز جزییات تزیین داخلی و شیوه اجرای نقوش و کتیبه­ها با رنگ­های طبیعی شامل آبی لاجوردی، قرمز اخرایی و… از هر نظر با بنای آرامگاه امامزاده حمزه موسی در روستای دهنه شیرین مشابه است. هردوی این بناها با توجه به شیوه تزیین و نقوش و کتیبه­ها و سبک معماری به دوره صفوی تاریخ گذاری می­شوند.

کتیبه « آیه الکرسی» بر افریز و بخشی از «زیارت جامعه» (بسم الله الرحمن الرحیم السلام علیکم یا اهل بیت النبوه و موضع الرساله و مختلف الملائکه و مهبط الوحی و معدن الرحمه و … ) بر جرز ورودی بنا به خط ثلث نوشته شده که بخش اعظم آن ها فروریخته یا ناخوانا شده است.

شماره ثبت آرامگاه شاهزاده محمد باغشجرد در فهرست آثار ملی ۵۹۵۰ بوده و در روستای باغشجرد شهرستان اسفراین قرار دارد.

آرامگاه امامزاده حمزه بن موسی (دهنه شیرین)

طرح کلی پلان بنا بسیار ساده است که از یک گنبد خانه و ایوانی در ضلع جنوب غربی تشکیل شده است. هر یک از اضلاع گنبد خانه ۵ متر طول دارد و از داخل با گچ اندود شده و در سراسر آن نقوش گیاهی شامل نقوش اسلیمی، ختایی و ترنج هایی نقش شده که در بخش های مختلف با ادعیه و آیات قرآن تزیین شده است. در ترسیم نقوش از رنگ­ زرد، آبی، قرمز، مشکی و رنگ سفید گچ درزمینه استفاده شده است. در ایوان ورودی بخشی از نقش یک شمایل انسانی و یک آهو دیده می­شود که شاید تمثال مبارک امام رضا و جانور در دام افتاده باشد (ضامن آهو). تنها در قسمت پیشانی و جرزهای طرفین ایوان کاشی کاری دیده می­شود که به استناد کتیبه توسط «حاج قیوم معمار و استاد عباس بنا ساکنین سبزوار» در سال «۱۳۴۸ شمسی» ایجاد شده است.

در بخش های مختلف داخل بنا کتیبه­هایی شامل ادعیه و سوره­های قرآن وجود دارد. در داخل طاق نمای شرقی در داخل یک ترنج بزرگ بخشی از دعای ختم نادعلی کبیر به خط ثلث نوشته شده است که به شرح زیر است: «نادعلیا مظهر العجایب تجده عونا لک فی النوائب کل هم و غم سینجلی بعظمتک بنبوتک یا محمد بولایتک یا علی». در مقابل این کتیبه، در طاق نمای غربی ترنج دیگری نقش شده که ازنظر ترکیب رنگ (نوشته زرد بر زمینه آبی سیر بارنگ روغن) و نوشته با سایر کتیبه­ها فرق دارد. متن کتیبه در این ترنج عبارتست از «بلغ العلی بکماله کشف الدجی به جماله حسنت جمیع خصاله صلو علیه واله. سنه ۱۳۴۵ توحیدی». این کتیبه ظاهراً جدیدترین نوشته و تزینات در بین نقوش این بناست. علاوه بر این ها در بالاترین بخش دیوارها در امتداد افریزی آیات قرآنی شامل بخشی از آیه ۱۳۷ سوره بقره «بسم الله الرحمن الرحیم فسیکفیکهم الله و هوالسمیع العلیم»، بخشی از سوره نصر [….افتادگی] جا فسبح بحمد ربک و استغفره ان کان توابا. در ادامه در قاب موازی دیگری سوره حمد و سپس آیه دیگری از قران شامل [….پاک شده­گی] من تحتها الانهار خالدین فیها. تمام کتیبه­های روی افریز به خط ثلث سفید بر روی زمینه آبی نوشته شده و دور آن ها با خط مشکی قلم گیری شده است. کتیبه­های داخل طاق نماهای شرقی و شمالی به رنگ سفید بر زمینه قرمز و طاق نمای غربی(که ترنج و کتیبه آن جدیدتر است) به رنگ زرد بر زمینه آبی نوشته شده است.

علاوه بر این ها، قاب کاشی کاری شده پیشانی ایوان ورودی که در آن نام صاحب این بقعه «شاهزاده حمزه بن موسی» به خط نستعلیق آمده، نام استادکاران را چنین ذکر کرده است: کاشی کار حاج قیوم معمار و استاد عباس بنا ساکنین سبزوار. به استناد این کتیبه احتمالاً در تاریخ ۱۳۴۸ شمسی به طور اساسی مرمت شده است.

شماره ثبت آرامگاه امامزاده حمزه بن موسی در فهرست آثار ملی ۵۱۵۱ بوده و در روستای دهنه شیرین شهرستان اسفراین واقع شده است.

آرامگاه شیخ احمد ذاکر گورپانی

شیخ جمال الدین ذاکر جورفانی (گورپانی) از عرفای نامدار شهرستان اسفراین (۵۹۷-۶۶۹ هـ.ق) و از اقطاب سلسله کبرویه است. وی از شاگردان شیخ رضی الدین علی لالا بوده و طریق تصوف را از ایشان اخذ کرده است. پلان مقبره شیخ از نوع چهارضلعی گنبددار است و با مصالح خشت و گل ساخته شده است. با توجه به نوع مصالح به کاررفته در بنا شامل خشت و گل، میزان فرسایش در اثر زیاد بوده و از همین رو در دوره­های مختلف بازسازی شده و تاریخ دقیق ساخت آن نامعلوم است.

آرامگاه شیخ احمد ذاکر گورپانی نیز با شماره ۵۹۰۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در روستای گورپان شهرستان اسفراین قرار دارد.

انتهای پیام