دستکاری طبیعت و تحریک فجایع اقلیمی؛

آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه: چالش‌های اقلیمی

گازهای گلخانه‌ای که همچنان توسط بشر تولید می‌شود، به تقویت بحران اقلیمی کمک کرده و آتش‌سوزی‌های وسیع را در مناطق آسیب‌پذیر، از جمله جنگل‌های ایران، بیشتر می‌کند.

به گزارش بازار کسب و کار | پایگاه خبری گاردین در تاریخ ۱۱ ژانویه ۲۰۲۵، مصاحبه‌ای از ویکتوریا نمکانگ با جان وایلانت، نویسنده کتاب “Fire Weather” منتشر کرد که به آتش‌سوزی‌های شدید در جنوب کالیفرنیا می‌پردازد. در این متن، ترجمه و خلاصه‌ای از این گفتگو ارائه شده و با توجه به موضوع تغییر اقلیم، تلاش شده است تا خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی در ایران یادآوری شود تا توجه بیشتری از سوی جامعه و دولت جلب گردد.

با توجه به اهمیت این موضوع و خسارات جانی و مالی ناشی از چنین پدیده‌های مخربی، ضروری است که تغییر اقلیم و عواقب نادیده گرفتن پتانسیل‌های اقلیمی، در برنامه‌های توسعه کشور مورد توجه قرار گیرد. این امر به ویژه برای جامعه و دولت باید به عنوان یک اولویت در نظر گرفته شود تا بتوان از ظرفیت‌های اقلیمی ایران به نحو احسن در طرح‌ها و برنامه‌های توسعه استفاده کرد.

در شهر لس‌آنجلس، بیش از ۱۰ میلیون نفر ساکن هستند که این تعداد بیشتر از جمعیت بسیاری از ایالت‌های آمریکا است. در حال حاضر، ۱۵۰ هزار نفر از ساکنان این شهر منازل خود را ترک کرده‌اند و حدود ۱۷۰ هزار نفر دیگر نیز در شرایط هشدار تخلیه قرار دارند. تا روز سه‌شنبه (۲۵ دی ماه)، حداقل ۲۴ نفر جان خود را از دست داده‌اند و بیش از ۱۰ هزار ساختمان آسیب دیده یا ویران شده است. دود ناشی از آتش‌سوزی‌ها کیفیت هوای منطقه را تحت تأثیر قرار داده و این آتش‌سوزی‌ها در حال تبدیل شدن به پرهزینه‌ترین آتش‌سوزی در تاریخ ایالات متحده هستند، با پیش‌بینی خسارات اقتصادی بین ۵۰ تا ۱۵۰ میلیارد دلار.

جان وایلانت، نویسنده و شهروند دوگانه آمریکایی و کانادایی، با آتش‌سوزی‌های بزرگ مانند آنچه در لس‌آنجلس رخ می‌دهد، آشناست. کتاب او، “Fire Weather”، داستان آتش‌سوزی فورت مک‌موری در سال ۲۰۱۶ در کانادا و ارتباط آن با تغییرات اقلیمی را روایت می‌کند. این کتاب نامزد دریافت جوایز معتبر ادبی شده است. وایلانت در آثار خود به وضوح توضیح می‌دهد که آتش‌سوزی‌های قرن بیست و یکم با آتش‌سوزی‌های گذشته تفاوت‌های بنیادی دارند و این موضوع به بحران اقلیمی مربوط می‌شود.

نمکانگ در گفت‌وگو با وایلانت به بررسی آتش‌سوزی‌های جدید در لس‌آنجلس، پارادایس کالیفرنیا و مائوی هاوایی پرداخته و نقش صنعت سوخت‌های فسیلی و توصیه‌های او به ساکنان لس‌آنجلس را مورد بحث قرار داده است.

وایلانت معتقد است که علت دقیق شروع آتش‌سوزی‌های لس‌آنجلس مشخص نیست، اما صنعت سوخت‌های فسیلی نقش مهمی در تشدید این آتش‌سوزی‌ها دارد. او تأکید می‌کند که آتش‌سوزی‌های قرن بیست و یکم به‌طور بنیادین متفاوت از گذشته هستند و واکنشی به تأثیر تغییرات آب و هوایی محسوب می‌شوند. با گرمایش زمین و خشک‌تر شدن محیط، سوختن مواد آسان‌تر می‌شود و این تغییرات به شدت بر طبیعت و آب و هوای سیاره تأثیر می‌گذارد.

آتش‌سوزی فورت مک‌موری در سال ۲۰۱۶، که در شرایط مشابهی با آتش‌سوزی‌های لس‌آنجلس رخ داد، نشان می‌دهد که خشکسالی، سوخت و باد عوامل کلیدی در بروز این نوع حوادث هستند و می‌توانند در هر نقطه‌ای از جهان آتش‌سوزی‌های بزرگ ایجاد کنند. لس‌آنجلس نیز در وضعیتی خطرناک به سر می‌برد.

وایلانت در کتابش پیشنهاد می‌کند که نام Homo sapiens به Homo flagrans به معنای «انسان آتشین» تغییر یابد. این نام به وابستگی ما به آتش و قدرت آن اشاره دارد. آتش نه تنها به‌عنوان یک خطر، بلکه به‌عنوان منبع توانمندی انسان نیز شناخته می‌شود. به عنوان یک جامعه، ما به شدت به آتش وابسته‌ایم، به‌طوری که خودروها با موتورها و احتراق‌های پنهان خود انرژی تولید می‌کنند که معمولاً از دید ما پنهان است. مهندسی مدرن این امکان را فراهم می‌آورد که عواقب واقعی این فرآیندها، مانند صدا و گازهای مضر، احساس نشود. با این حال، آتش و اثرات ناشی از آن همواره وجود دارند و به‌طور نامرئی بر محیط و طبیعت تأثیر می‌گذارند. به تدریج، مردم بیشتر به این هزینه‌ها و عواقب آتش‌زا آگاه می‌شوند.

علاوه بر این، تأکید بر رشد و سود شرکت‌ها، به‌ویژه در سازمان‌هایی مانند آمازون، تسلا و وال‌مارت، می‌تواند به دینامیک‌های مخربی منجر شود که به محیط و جامعه آسیب می‌زنند. نمونه‌های مشابهی از این اقدامات سودمحور در کشور ما نیز وجود دارد که بدون توجه به پایداری سرزمین، تنها به حفظ یا ایجاد سود مادی پرداخته و به هزینه تخریب زمین انجام می‌شود. این فرآیندهای شدیداً متمایل به سودآوری، گاهی به محدودیت‌های طبیعی بی‌توجه می‌شوند و عواقب خطرناکی برای آینده حیات بشر به همراه دارند.

در روزهای اخیر، ترکیبی منحصر به فرد از شرایط جوی، آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه‌ای را در سراسر جنوب کالیفرنیا به وجود آورده است. این وضعیت به دلیل وزش بادهایی با شدت نزدیک به طوفان و بروز خشکسالی پدید آمده و نشان‌دهنده ظهور یک دوره جدید از رویدادهای ترکیبی است – نوعی شرایط آب و هوایی تاریخی که به طور همزمان و در زمان‌های غیرمعمول سال رخ می‌دهد و منجر به وضعیتی می‌شود که فراتر از توانایی انسان برای مقابله و پاسخگویی است.

تعهد نادر دولت ایالات متحده به استفاده از منابع وزارت دفاع برای تقویت توانایی‌های آتش‌نشانی ایالتی و محلی، نشان‌دهنده وسعت و سرعت گسترش آتش‌سوزی‌ها و فشاری است که بر عملیات امدادی وارد آمده است. در این مدت، بیش از ۲۰ هزار هکتار از مناطق پالی‌سیدز و ایتون دچار حریق شده و آتش‌سوزی‌ها به طور کامل تحت کنترل نیستند. حدود یک سوم از خانه‌ها و کسب‌وکارها در این کلان‌شهر بزرگ جنوب کالیفرنیا به طور عمدی بدون برق مانده‌اند تا خطر شروع آتش‌سوزی‌های جدید به دلیل خطوط برق آسیب‌دیده کاهش یابد. این آتش‌سوزی به عنوان مخرب‌ترین آتش‌سوزی در تاریخ لس‌آنجلس شناخته می‌شود و صدها خانه و سازه را ویران کرده و آسیب گسترده‌ای به بار آورده است، به حدی که منابع آب شهری به پایان رسیده‌اند. در محله پاسیفیک‌پالی‌سیدز، مالکان مرفه با رها کردن خودروهای خود در مناطق شلوغ به صورت پیاده فرار کردند. در پاسادنا، آتش‌سوزی که به سرعت در حال گسترش بود، باعث تخلیه مناطقی از شبکه شهری شد که مسیر معروف رژه گل را شامل می‌شد.

آتش‌سوزی‌های اخیر در کالیفرنیا، به ویژه در منطقه لس‌آنجلس، به دلیل ترکیبی از شرایط جوی بی‌سابقه و وزش بادهای شدید، به یک بحران جدی تبدیل شده است. این آتش‌سوزی‌ها، که به عنوان مخرب‌ترین در تاریخ این منطقه شناخته می‌شوند، تاکنون بیش از ۲۰ هزار هکتار را سوزانده و ده‌ها میلیارد دلار خسارت اقتصادی به بار آورده‌اند. شرایط جوی نادر، از جمله خشکسالی و وزش بادهای نزدیک به طوفان، باعث شده است که این آتش‌سوزی‌ها در ماه ژانویه، زمانی که معمولاً فصل بارانی است، رخ دهند. این وضعیت نه تنها توانایی پاسخگویی نیروهای آتش‌نشانی را تحت فشار قرار داده، بلکه خطر گسترش آتش به مناطق شهری و محدود شدن مسیرهای تخلیه را نیز افزایش داده است.

چنین وقایع حدی نمادی از یک دوره جدید از بلایای اقلیمی پیچیده هستند که به دلیل تغییرات اقلیمی و انتشار گازهای گلخانه‌ای، شدت و فراوانی آن‌ها افزایش یافته است. همچنین، پیش‌بینی می‌شود که با آغاز فصل بارانی، لس‌آنجلس در معرض خطر سیلاب‌های فاجعه‌بار در مناطق آسیب‌دیده از آتش‌سوزی قرار گیرد، همان‌طور که در کشور ما نیز پس از دوره‌های خشکسالی، احتمال وقوع سیلاب‌های مخرب بیشتر می‌شود.

این وضعیت تنها مختص کالیفرنیا نیست و در سطح جهانی نیز شاهد بلایای مشابه هستیم، از جمله طوفان‌های شدید و آتش‌سوزی‌های وسیع در مناطق مختلف. این حوادث نشان‌دهنده تغییرات عمیق و پیش‌بینی‌ناپذیر در سیستم‌های جوی و اقلیمی هستند که نیاز به بازنگری در مدیریت بحران‌ها را ضروری می‌سازند. این آتش‌سوزی‌ها یک نقطه عطف هستند، نه تنها برای ساکنان لس‌آنجلس، بلکه نماد یک دوره جدید از بلایای اقلیمی پیچیده و ترکیبی هستند. شرایط آتش‌سوزی فعلی در ماه ژانویه (فصل زمستان و دوره بارش) در لس‌آنجلس هرگز در تاریخ شناخته شده وجود نداشته است، ولی اکنون شاهد آن هستیم.

پاسخ کوتاه این است که گازهای گلخانه‌ای که بشر همچنان منتشر می‌کند، بحران اقلیمی را تغذیه کرده و آتش‌سوزی‌های بزرگ را در مناطق مستعد جهان و از جمله در جنگل‌های کشور ما ایران نیز رایج‌تر می‌کند. در دهه اخیر، با وقوع خشکسالی‌های گسترده در کشور، آتش‌سوزی در جنگل‌های شمال و دامنه‌های زاگرس به مراتب بیشتر و گسترده‌تر از گذشته روی داده است. با گرم شدن جو، هوای گرم‌تر آب‌های سطحی رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، آب ذخیره پشت سدها و آب موجود در لایه‌های فوقانی خاک را تبخیر کرده و سبب تشدید خشکسالی می‌شود. ذوب یخ‌های قطبی تغییراتی در رفتار جت استریم‌ها (بادهای شدید در ترازهای بالای جوی) ایجاد می‌کند که احتمال وقوع آتش‌سوزی‌های بزرگ مانند کالیفرنیا را افزایش می‌دهد. مطالعات اخیر نشان داده‌اند که رویدادهای مشابه با وزش بادهای خشک احتمالاً در ماه‌های زمستان شدیدتر شوند.

این آتش‌سوزی‌ها نمونه‌ای از وقایعی هستند که دانشمندان اقلیم دهه‌هاست درباره آن هشدار می‌دهند. بلایای اقلیمی ترکیبی وقتی به طور همزمان رخ می‌دهند، آسیب بیشتری نسبت به زمانی که به‌طور جداگانه اتفاق می‌افتند، تولید می‌کنند. با تشدید بحران اقلیمی، سیستم‌های جوی، اقیانوسی و بوم‌شناختی وابسته به هم که تمدن انسانی را محدود می‌کنند، منجر به تغییرات ترکیبی و تغییر رژیم می‌شوند که پیش‌بینی آن‌ها دشوار است. نمونه رخدادهای آب و هوایی مخرب، وقوع همزمان کم بارشی و طوفان‌های گرد و خاک در فصول گرم سال است.

چنین حوادثی در سرتاسر جهان در حال وقوع است و نه تنها آتش‌سوزی، بلکه در فصل‌های طوفانی شاهد طوفان‌های پی‌درپی هستیم که گاهی تنها با چند هفته فاصله رخ می‌دهند. در سال ۲۰۲۳، آتش‌سوزی‌ها منطقه وسیعی از کانادا را سوزاند که بیش از دو برابر رکورد قبلی بود و دود آن در سراسر قاره آمریکا پخش شد و نگرانی‌های بهداشتی عمومی را برای ده‌ها میلیون نفر در پایین‌دست ایجاد کرد.

در هفته‌ها و ماه‌های آینده، زمانی که فصل بارانی از سر گرفته شود و جریان جوی (باد در لایه زیرین جو که رطوبت را از روی دریا و اقیانوس منتقل می‌کند) بعدی بیاید، لس‌آنجلس می‌تواند در معرض خطر بالای سیلاب‌های فاجعه‌بار ناشی از زخم‌های سوخته آتش‌سوزی‌های مناطق پالی‌سیدز و ایتون قرار گیرد و دوباره فاجعه‌ای برای ساکنان محلی به وجود آورد. رهبران سیاسی و میلیاردرها به جای پذیرش مسئولیت، سعی در انحراف اذهان و دروغ‌گویی درباره علل آتش‌سوزی‌ها دارند که این رفتار به آسیب‌های بزرگتری منجر خواهد شد. برای آمادگی در برابر آتش‌سوزی‌های آینده، مردم باید با شجاعت درباره نقش خود صحبت کنند و مسئولیت بپذیرند. برنامه‌هایی مانند “FireSmart” در کانادا می‌توانند به جوامع محلی کمک کنند تا مناطقی که احتمال آتش‌سوزی در آن‌ها بیشتر است را شناسایی و ایمن کنند.