دختری،کارآفرین با آرزوهای بزرگ
درباره پدیده ای که این روزها بیشتر از قبل فراگیر شده و کودکی کودکان را تحت تأثیر قرار داده است
دخترک با آن زیبایی معصومانه و قندی که درکلامش دارد، چاشنی ها را یکی یکی به ظرف حاوی مرغ اضافه می کند و با شیرینی ای که حاصل تلفظ نصفه نیمه حروف است، مراحل بعدی پخت را شرح می دهد. آنقدر شیرین و جذاب است که بیشتر فالوورهای صفحه اش فقط کامنتهایی ازجنس قربان صدقه پایین پست ها گذاشته اند و کسی به آموزشهای آشپزی آشپز کوچولو و غذایی که دارد درست میکند، کاری ندارد. در« بیو »ی این پیج که قرار است آموزش آشپزی «پدردختری» باشد، یک « آیدی» هم برای همکاری یا به عبارتی جذب تبلیغات اعلام شده است.کمی آن طرف تر، درصفحه ای دیگر، مادری، روزمرگیهای دختر و پسر کوچکش رابه نمایش می گذارد و با بهره گیری از به تصویرکشیدن شیرین زبانیها وشیرین کاریهای آنها هرروز بر تعداد فالوورهای صفحه اش می افزاید.
این صفحه هم یک آیدی رابرای همکاری معرفی کرده وبراساس آنچه در بیو شرح داده شده، قرار است روایتگر سفرهای این خانواده چهار نفره باشد؛ اما اولین هایلات آن باعنوان « ویوی بازدهی» جالب توجه است؛ هایلایتی که به بازنشر افزایش تعداد فالوورهای صفحاتی که دراین پیج معرفی شده است، می پردازد.آری، اگر روزی صحبت ازکودکانی بود که درتبلیغات و فضای مجازی ازآنها به عنوان مدل استفاده می شد وکارشناسان از تبعات مدلینگ کودکان می گفتند، حالا اما ماجرا فراتر از این حرف هاست وکودک بلاگری به پدیدهای نسبتا نوظهور دردنیای بیانتهای مجازی تبدیل شده است. این کار حتی برای برخی خانواده ها آنقدر جدی شده است که به اقداماتی مانند انجام عملهای زیبایی روی کودک دست میزنند یا با استفاده ازبرخی قرصها و داروهای به ظاهر گیاهی درصدد چاق یالاغر کردن فرزند خود بر می آیند.
پدیده کودک بلاگری این روزها به مراحل قبل از تولد کودک هم رسیده است و برخی خانواده ها، حتی پیش ازتولد فرزند خود با ایجاد صفحه ای دراینستاگرام یا شبکه های اجتماعی مشابه آن، تصاویری ازجنین درماه های مختلف منتشر میکنند؛ ساده اش میشود اینکه حالا دیگر شاهد کودکانی هستیم که حتی پیش ازتولد و از داخل شکم مادر، دراینستاگرام فعالیت می کنند. عکس ها و فیلمهایی از لحظه تولد برخی ازاین کودکان هم درصفحات منسوب به آنها وجود دارد و شاید تعبیر « کودکانی که در اینترنت متولد شده اند» برای آنها مناسب باشد.
کودک بلاگر، بلاگر خردسال یا کودک اینفلوئنسر را به صورت کلی فرد کم سن و سالی میدانند که معمولا توسط خانواده مقابل دوربین قرار میگیرد و محتوایی برای انتشار درفضای مجازی تولید می کند. این کودکان معمولا برای انجام این کار حق انتخاب ندارند. صفحات آنها در فضای مجازی دنبال کنندگان بسیاری دارد. گاهی اوقات این کودکان به واسطه مهارتی که دارند، درکانون توجه قرار می گیرند؛ گاهی هم جذب فالوور صرفا درپی انتشار روزمرگیهای آنها محقق می شود، اما در هر صورت، مسئله مهم افزایش تعداد دنبال کنندگان آنها و نیز جذب تبلیغات وبه تبع آن کسب درآمد است.
محتوای تولیدشده در این پیج ها البته همیشه جذاب به معنای مثبت آن نیست. دراین فضای رقابتی که هرکسی به دنبال جذب فالوور و به تبع آن عواید مالی بیشتر به هر قیمتی است، برخی به هر دستاویزی چنگ می زنند تا به این هدف برسند، نمونه اش هم صفحه هایی است که اگر چه تولید محتوایشان براساس آنچه در شناسنامه صفحه آنها اذعان شده است، زیر نظر والدین کودک صورت می گیرد، کودک درآنها، به ناچار به بازی والدینش پیوسته است و طعمهای برای تبلیغ گرفتن و پول درآوردن است. این موجودات معصوم درواقع نمایندگان تجارت خانوادگیشان درفضای مجازی هستند و به بلاگری مشغول شده اند؛ البته این «بلاگرها» راشما «کودکان کار اینستاگرامی» بخوانید.
یکی به ظاهر سناریوهای طنزی رابه تصویر میکشد که بازیگر نقش اولش فرزندش است، درحالیکه محتوای طنز تولید شده هیچ سنخیتی با سن کودک ندارد؛ دیگری کودکش را با فحش ها و ناسزاهایی که به زبان می آورد، سوژه کرده و اسباب جذب مخاطب را فراهم کرده است؛ یکی هم ویدئوهایی از رقص دختران دو قلویش را با فالوورها به اشتراک میگذارد و در ازایش حساب مالی اش را شارژ میکند.
والدین اینستاگرامی
با همه این تفاصیل داستان نه تعریف سبک زندگی کودکانه است و نه نمایش روزمرگیهای این بچه ها، بلکه قصه همان تجارت خانوادگی وگرفتن تبلیغ و پول درآوردن بیشتر است. فقط برای اینکه ماجرا کمی طبیعی تر وتمیزتر جلوه کند، ازکودکان به عنوان سوژه اصلی استفاده می کنند. معمولا هم دربیوی پیج به این اشاره می کنند که والدین بر تولید محتوا نظارت دارند، اما از همین مسئله باید بیشتر ترسید؛ زیرا با نوشتن این جمله بر سردر پیجشان می خواهند بگویند مراقب کودکمان هستیم. بله، پشت پرده همه این ماجراها پدر یامادری است که میانبرهای پول درآوردن را بلد است و صفحه منتسب به فرزندش را در اینستاگرام مدیریت می کند وکودکش را به ابزاری برای درآمدزایی خود تبدیل کرده است.
خوگرفتن به شخصیتی کاذب
سوی دیگر ماجرای این کودکان کار اینستاگرامی، خود این کودکان هستند که آشکارا دراین تجارت خانوادگی، حریم خصوصیشان نقض می شود. تا همین چندسال پیش بود که بسیاری ازخانواده ها و والدین ترجیح می دادند تصویر کودکانشان درجایی منتشر نشود؛ حالا اما همین مسئله به راهی برای درآمدزایی آنها تبدیل شده است؛ بدون اینکه به آسیبهای روانی این کار به کودک توجه شود. مهمترین مشکل هم به ظاهر شخصیت کاذبی است که کودک باید ازخود بسازد و با آن خو بگیرد؛ شخصیت کاذبی که احتمالا در بزرگسالی به اندازه دوران کودکی اش هواخواه ندارد و همین مسئله سرخوردگی کودک را به دنبال خواهد داشت. همین است که برخی کارشناسان کودک بلاگری رامصداق کودک آزاری دانسته اند و در باره روند روبه رشد این پدیده هشدار داده اند.
کارشناسان چه می گویند؟
اگرچه بیشتر کارشناسان و روانشناسان حوزه کودک باماجرای کودک بلاگری مخالف اند ودرباره تبعات آن هشدار میدهند، هستند کارشناسانی که معتقدند در دنیای ارتباطات وفناوری امروز، نمیتوان کودکان را ازاین فضا دور کرد و برخی ازاین کودکان، حتی دربزرگسالی ازدیدن عکسهای کودکی خود درفضای مجازی لذت هم میبرند.
شهرام خرازی ها، رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران، معتقد است که والدین با انتشار عکس جنین درفضای مجازی حقوق مادی ومعنوی کودک خود رامورد تجاوز قرار می دهند.
به باور محمدرضا ذوالفقاری، جامعه شناس فرهنگی، نیز فعالیت کودکان در فضای مجازی به عنوان بلاگر، از دو بُعد فردی واجتماعی بررسی میشود. دربعد فردی شاهد اثراتی منفی مانند شکل گیری شخصیت کاذب درکودک هستیم واین شخصیت کاذب، شاید در بزرگسالی فاقد اعتبار باشد وهمین مسئله سرخوردگی کودک را در پی داشته باشد. از منظر اجتماعی نیز میتوان استفاده ازکودک به این شکل را بهره کشی از او دانست. در واقع میتوان گفت یک بلاگر خردسال، کودک کار محسوب می شود؛ یک کودک کار نوین که از طبقات پایین جامعه نیست، بلکه در خانوادهای بزرگ شده است که درزمره خانواده های طبقه متوسط یاحتی مرفه قرار میگیرد. اواین نکته را نیز خاطرنشان میکند که بر خلاف تصور رایج جامعه، کودک بلاگرها درکسب درآمد خوب موفق نیستند و فقط تعداد معدودی از آنها از این طریق می توانند برای تجارت خانوادگی خود درآمد بالایی کسب کنند.
همچنین آسیه اناری، روانشناس بالینی کودکان، با تأکید بر اینکه دنیای امروزی و آینده براساس ارتباطات شکل میگیرد و نمی توان کودکان را ازدنیای ارتباط های مدرن و فناوری دور کرد، خاطرنشان میکند: برخی والدین با ساختن صفحه اینستاگرام به دنبال آرشیو کردن عکسهای فرزندانشان هستند و اتفاقا برخی ازاین بچه ها وقتی بزرگتر می شوند، ازدیدن عکسهای کودکی خود لذت هم میبرند.
این گفته های اناری درحالی است که به اعتقاد محمدصادق باطنی، کارشناس شبکه های اجتماعی درحوزه کودک، انتشار عکس کودک درفضای مجازی سبب میشود او از همان سن کم به تأیید طلبی عادت واین تأیید را از کاربران مجازی دریافت کند؛ اما دربزرگسالی که تأیید گرفتن سختتر میشود، ممکن است فرد دست به کارهایی بزند که باعث آسیبهای جدی به شخصیت او شود.
سیدعلی کاظمی، دبیر مرجع ملی حقوق کودک، نیز بر این باور است که براساس بررسیها، مدلینگ، بلاگری واینفلوئنسری کودکان و نوجوانان درشبکه های اجتماعی، موجب روزمرگی آنان، انتشار برخی کلیپهای تبلیغاتی نامناسب و غیراستاندارد و محتواهای غیراخلاقی و نامناسب درصفحه شخصی کودکان، ایجاد برخی چالشهای آسیب زا برای کودکان، انتشار برخی محتواهای مربوط به حریم خصوصی خانواده وکودک و نوجوانان درفضای مجازی و ارتباط گیری برخی اشخاص سودجو و آزارگر با کودکان و نوجوانان می شود.
حورا طهرانی، پژوهشگر سواد رسانه، نیز فقر سواد رسانه را سبب بروز پدیده کودک بلاگری می داند: والدین با استفاده از فرزندان خود به دنبال کسب اعتبار، مقبولیت و شهرت به روش ساده تری هستند و این اعتبار و سودجویی از لایک و کامنت بیشتر تا درآمدزایی درخور توجه ادامه دارد. طبیعتا کودکی که هرلحظه از زندگی اش تبدیل به محل درآمد و توجه دیگران شده است در نوجوانی و جوانی هم خود را فردی حق به جانب و دارای ارزش توجه می داند.
هفدهم خردادماه سال۱۴۰۰بود که اعضای شورای عالی فضای مجازی « سند صیانت ازکودکان و نوجوانان درفضای مجازی» راتصویب کردند وکمی بعدتر، یعنی در۲۳خرداد همانسال این سند برای اجرا، ابلاغ شد. این سند در راستای « تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات » و « طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات» و نیز با هدف ارتقای بهره برداری ازفضای مجازی وصیانت ازخردسالان وکودکان و نوجوانان تدوین شده است. « توسعه محیطه ای صیانت شده بر بستر شبکه ملی اطلاعات ویژه خردسالان، کودکان ونوجوانان»، « آگاه سازی، هشیارسازی و توانمندسازی اولیا و مربیان و ایفای نقش محوری خانواده در هدایت، حمایت و مراقبت»، « رده بندی محتوا و خدمات متناسب باسن، جنسیت و ویژگیهای جسمی و فرهنگی و تأمین اعتماد و اطمینان» ، « تشویق، ساماندهی ومشارکت محوری بخش غیردولتی فعال درارائه محتوا وخدمات سالم و مفید ویژه کودکان » ، « تشدید مقابله قضایی و انتظامی کارآمد با بزهکاران، مجرمان و تهدید کنندگان امنیت کودکان» ، « ارتقای سواد فضای مجازی و مهارت افزایی کودکان برای استفاده کارآمد و هدفمند ازفضای مجازی »، « مراقبت روانی و اجتماعی ازکودکان در برابر آسیبهای ناشی از فضای مجازی » بخشی از سیاستهای کلانی است که در سند ملی صیانت ازکودکان و نوجوانان درفضای مجازی به آن اشاره شده است.
دبیر مرجع ملی حقوق کودک از فعال شدن کمیته فضای مجازی در مرجع ملی حقوق کودک با همکاری شورایعالی فضای مجازی و برخی دستگاهها خبر داده و گفته است که درجلسات این کمیته موضوع بهره کشی ازکودکان در فضای مجازی و خطراتی که در فضای مجازی میتواند گریبانگیر کودکان شود، بررسی میشود؛ همچنین پیشنویسی به عنوان اصلاحیه و الحاقیه به قانون حمایت از کودکان درحال تدوین است.
سیدعلی کاظمی با بررسی ابعاد قانونی و حقوقی اینفلوئنسری کودکان در فضای مجازی و با استناد به قانون حمایت از اطفال و نوجوانان تأکید کرده است: مطابق قانون مذکور، اگر فعالیت کودکان درفضای مجازی با عنوان هایی مانند بلاگری، مدلینگ و اینفلوئنسری، سلامت کودک را در ابعاد مختلف جسمی، روحی، روانی، اخلاقی واجتماعی تحت تأثیر منفی قرار دهد، یا امنیت او یا وضعیت آموزش اورا به مخاطره افکند، وضعیت مخاطره آمیز برای کودک قلمداد میشود و امکان مداخله اجتماعی یا قضایی راحسب شرایط مقرر در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان فراهم میکند.
چنانچه این فعالیتها باکسب درآمد همراه باشد و عنوان « شغل » و« کار » بر آن صدق کند، تاسن پانزده سال برخلاف ماده ۷۹ قانون کار است که مطابق آن به کار گماردن افراد کمتر از پانزده سال تمام ممنوع و مشمول تعریف بهره کشی اقتصادی در قانون کار و قانون حمایت از اطفال و نوجوانان است. به موجب مقررات عمومی ازجمله قانون کار و قوانین مرتبط با مسئولیت مدنی نیز اگر کودکی، درفضای مجازی کسب درآمد کند، متعلق به خود اوست وکس دیگری حق ندارد ازاین منافع بهره مند شود والا مشمول عنوان بهره کشی میشود.
شما چطور؟
حالا نوبت شماست که با همه این تفاصیل بگویید آیا حاضرید ازفرزند دلبندتان یک اینفلوئنسر بسازید و دوران کودکی و حتی بزرگ سالیاش را فدای منافع مالی خانواده تان کنید؟ تصمیم باخودتان است.
بلاگری زیر سن قانونی – دومین اثر برگزیده جشنواره ملی رسانه ای پیشگیری از آسیب های اجتماعی
دیدگاهتان را بنویسید