ارائه تسهیلات یک درصدی برای تأمین سرمایه در گردش واحد های تولیدی
آرامشی غم‌انگیز جایگزین صدای پرندگان مهاجر شده است. زیستگاه‌های مرطوب این منطقه، که گوهرهای از طبیعت محسوب می‌شدند، اکنون در برابر کم‌بارشی، تغییرات آب‌وهوایی و دخالت‌های بیش از حد بشری در وضعیت ناامنی قرار دارند. مناطق آبی که روزگاری سرچشمه حیات بودند، به زمین‌های خشک و بی‌رونقی تبدیل شده‌اند که زندگی هزاران نفر از ساکنان محلی را تهدید می‌کنند.
به گزارش بازار کسب و کار | این اراضی تنها سطوح آبی نیستند؛ بلکه نقش نگهبانان تعادل بین انسان و محیط‌زیست را ایفا می‌کنند و وظایفی چون تصفیه طبیعی آب، کنترل سیلاب و حمایت از تنوع زیستی را بر عهده دارند.
استان گلستان دارای چهار سیستم برجسته مرطوب شامل آلاگل، آلماگل، آجی‌گل، تالاب بین‌المللی گمیشان، دریاچه شور و اینچه است که در حوضه رودخانه اترک و نزدیکی مرز با کشور ترکمنستان واقع شده‌اند و به‌عنوان مناطق کلیدی تنوع زیستی ایران شناخته می‌شوند.
این اکوسیستم‌ها نه‌تنها سرپناه گونه‌های منحصر به فرد گیاهی و جانوری هستند، بلکه در تأمین آب‌های زیرزمینی، کاهش سیلاب‌ها، تعدیل شرایط آب‌وهوایی و جلوگیری از گرد و غبار نقش برجسته‌ای دارند.
فراتر از ارزش زیست‌محیطی، این مناطق ستون‌های اصلی اقتصاد و فرهنگ مناطق محلی محسوب می‌شوند. از تولید دست‌بافت‌های محلی با مواد موجود در این زیستگاه‌ها تا تأمین چارچوب دام و توسعه گردشگری، درآمد بسیاری از خانوارها به این اراضی وابسته است. اما خشکیدگی آن‌ها زنجیره‌ای از مشکلات را به وجود آورده: فقر، بیکاری، مهاجرت اجباری و حتی تهدیدهای امنیتی در مناطق مرزی.
بحرانی در حال شکل‌گیری؛ عوامل نابودی نهان
سرپرست بخش حفاظت از اراضی مرطوب اداره کل محیط‌زیست گلستان، وضعیت فعلی را هشداردهنده دانست و گفت: از سال ۱۹۰۰ میلادی، نیمی از زیستگاه‌های مرطوب جهان از بین رفته و هر سال یک درصد از آن‌ها نابود می‌شود. گلستان نیز در سه سال اخیر با کم‌بارشی مداوم مواجه بوده و کاهش بارش‌ها در منطقه حوضه اترک فشار بیشتری را بر این اکوسیستم‌ها وارد کرده است.
میثم مددی اظهار کرد: تالاب گمیشان به دلیل کاهش سطح دریای خزر و قطع ارتباط آبی، به منبع اصلی گرد و غبار تبدیل شده و سایر اراضی نیز با کمبود شدید منابع آبی روبرو هستند، اما تنها عامل خشکسالی نیست که باید مقصر دانست.
وی تأکید کرد: ساخت سدها در بالادست رودخانه اترک، الگوهای کشت نیازمند آب فراوان، منحرف کردن مسیر رودها و استخرهای پرورش ماهی، سهم آب این اراضی را به حداقل رسانده‌اند. این دخالت‌های انسانی در کنار تغییرات آب‌وهوایی، زیستگاه‌های گلستان را به لبه خطر رانده‌اند.
علی‌اصغر طهماسبی استاندار گلستان نیز در جلسه‌ای با نمایندگان مجلس، نگرانی جدی خود را اعلام کرد و هشدار داد: این اراضی در آستانه خشک شدن کامل هستند و در صورت عدم اقدام فوری، شاهد تکرار فاجعه‌ای شبیه دریاچه ارومیه خواهیم بود.
پیامدهای فاجعه‌ای نزدیک
خشک شدن این مناطق، ضربه‌ای سخت به محیط‌زیست و جوامع محلی وارد کرده است. گونه‌های منحصر به فرد گیاهی و جانوری در معرض انقراض قرار گرفته‌اند و پرندگان مهاجر که زمانی آسمان گلستان را زیین می‌دادند، دیگر به این منطقه نمی‌آیند.
از دیدگاه اجتماعی، جامعه‌هایی که از این اراضی برای تولید صنایع‌دستی، تأمین چارچوب یا جذب گردشگر بهره می‌بردند، با بحران اقتصادی شدیدی مواجه شده‌اند. مددی افزود: این بحران همچنین سبب افزایش گرد و غبار، کاهش کیفیت هوا و تشدید بلایای طبیعی مانند سیل می‌شود.
وی ادامه داد: این بحران دارای پیامدهای فرهنگی و امنیتی نیز است. این مناطق بخشی از هویت محلی گلستان محسوب می‌شوند و نابودی آن‌ها می‌تواند پیوند مردم با سرزمینشان را تضعیف کند. در مناطق مرزی، کاهش منابع آبی و فرصت‌های معیشتی می‌تواند منجر به تنش‌های اجتماعی و چالش‌های امنیتی شود.
تلاش‌هایی برای نجات
با وجود شدت یافتن بحران، گام‌های امیدوارکننده‌ای برای احیای این اراضی برداشته شده است. دو طرح بزرگ احیای خلیج گرگان و تالاب گمیشان در قالب ستاد ملی مدیریت اراضی مرطوب کشور تصویب شده است.
مددی توضیح داد: برای اراضی آلاگل، آلماگل و آجی‌گل، برنامه‌های مدیریت زیست‌بومی و لایروبی منظم کانال‌های تأمین آب اجرایی شده که وضعیت آن‌ها را به سمت بهبود هدایت کرده است.
رییس بخش حفاظت از اراضی مرطوب گلستان گفت: برای تالاب گمیشان، پمپاژ آب از دریای خزر در دستور کار قرار گرفته و فاز اجرایی آن از سال جاری آغاز شده است. این پروژه همراه با مدیریت زیست‌بومی می‌تواند ظرف یک تا دو سال آینده این منطقه را نجات دهد.
همچنین، اقداماتی مانند تخریب استخرهای غیرمجاز، جلوگیری از چرای بی‌رویه دام، تعیین مرزهای حفاظتی و آموزش جامعه‌های محلی به‌ویژه زنان و دانش‌آموزان، نقش مهمی در حفظ این اکوسیستم‌ها داشته است.
مددی تأکید کرد: آگاهی‌بخشی عمومی، ساکنان را با اهمیت این اراضی و پیامدهای نابودی آن‌ها آشنا کرده و مشارکت آن‌ها را افزایش داده است. به عنوان مثال، در منطقه آلاگل، همکاری مردم و مسئولان، تأمین آب این اراضی را به یک مسئله عمومی تبدیل کرده و کشت محصولات نیازمند آب فراوان مانند برنج و هندوانه متوقف شده است.
احیای این مناطق با همکاری ملی
برای پیشگیری از فاجعه، مددی راهکارهایی پیشنهاد داد: وزارت نیرو باید سهم آب این اراضی را قانونی کند. اصلاح الگوی کشت، کاهش اتلاف آب و آموزش کشاورزان برای پرهیز از کاشت محصولات نیازمند آب فراوان الزامی است.
وی همچنین بر نقش مردم تأکید کرد و گفت: ساکنان مناطق نزدیک به این اراضی با درک اهمیت آن‌ها، به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر روی آوردند و برداشت‌های غیرمجاز آب کاهش یافت.
مددی بیان کرد: مدیریت یکپارچه منابع آب، همکاری بین‌استانی برای تأمین حق‌آبه رودخانه اترک و تقویت دیپلماسی آبی با ترکمنستان نیز ضروری است. در صورت شدت یافتن تغییرات آب‌وهوایی و عدم هماهنگی در مدیریت آب، خطر نابودی کامل این اراضی جدی‌تر می‌شود.
آینده‌ای مبهم؛ انتخاب بین فاجعه و نجات
آینده این اراضی به اقدامات امروز بستگی دارد. مددی گفت: اگر برنامه‌های احیایی به‌صورت هدفمند ادامه یابد، حتی در شرایط کم‌بارشی می‌توان وضعیت این اراضی را قابل‌قبول نگه داشت. اما بدون همکاری و تعهد، این مناطق به زمین‌های بی‌حاصل تبدیل خواهند شد.
گلستان سال گذشته پس از سه سال کم‌بارشی، شاهد بارش‌های مناسبی بود، اما این بارش‌ها موقتی هستند و نمی‌توانند جایگزین مدیریت پایدار شوند. این اراضی به یک عزم ملی نیاز دارند تا دوباره به مناطق زندگی و امید تبدیل شوند.
اراضی مرطوب گلستان در آستانه نابودی قرار دارند، اما هنوز فرصتی برای احیای آن‌ها وجود دارد. این گنجینه‌های طبیعی، نه‌تنها برای گلستان، بلکه برای ایران و منطقه، ارزشی بی‌همتا دارند.
نکته قابل تامل بازار کسب و کار:
تالاب‌های گلستان به‌عنوان یکی از ارزشمندترین اکوسیستم‌های کشور، در آستانه فاجعه‌ای بی‌سابقه قرار دارند. خشکسالی مداوم، تغییرات اقلیمی و دخالت‌های انسانی نظیر سدسازی، کشت‌های پرآب‌بر و انحراف مسیر رودخانه‌ها، این مناطق را به لبه نابودی کشانده است. عواقب این بحران تنها به محیط‌زیست محدود نمی‌شود، بلکه زندگی اقتصادی، فرهنگی و امنیتی جوامع محلی را نیز تهدید می‌کند.
با این حال، تلاش‌های احیا با همکاری ملی و محلی نشان می‌دهد که هنوز فرصتی برای نجات این گنجینه‌های طبیعی وجود دارد. مدیریت پایدار آب، تخصیص قانونی حق‌آبه تالاب‌ها، اصلاح الگوی کشت، تقویت دیپلماسی آبی با کشورهای همسایه و مشارکت فعال جوامع محلی، راهکارهایی ضروری برای جلوگیری از فاجعه‌ای مشابه دریاچه ارومیه است. نجات تالاب‌های گلستان نه تنها مسئولیت‌یک‌باره‌ای برای حفظ تنوع زیستی، بلکه سرمایه‌گذاری در بقا و آینده‌ی انسان‌ها و طبیعت در این منطقه است.
دیدگاهتان را بنویسید