بازار کسب و کار گزارش می‌دهد

کارخانه ید گلستان؛ بین نقد و تأیید علمی

کارخانه ید گلستان به عنوان تنها واحد تولیدی ید در ایران، نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی استان گلستان ایفا می‌کند. این واحد صنعتی ضمن تأمین بخش قابل‌توجهی از نیاز داخلی به ید، گام‌های مؤثری در زمینه صادرات و تقویت موقعیت ایران در بازار جهانی برداشته است. با این حال، طی سال‌های اخیر انتقاداتی نسبت به تأثیرات زیست‌محیطی این کارخانه مطرح شده است — ادعاهایی درباره تأثیر آن بر کاهش بارش، خشک‌شدگی خلیج گرگان و همچنین تشدید مشکل مدیریت زباله در منطقه.

اما پاسخ علم و متخصصان چیست؟

ید، ماده‌ای استراتژیک با کاربردهای گسترده

ید تولیدی این کارخانه در تولید مواد ضدعفونی‌کننده، مکمل‌های غذایی و مواد شیمیایی ویژه مورد استفاده قرار می‌گیرد. با بهره‌مندی از فناوری‌های پیشرفته، این واحد ضمن تأمین بخش عمده‌ای از نیاز داخلی، وابستگی کشور به واردات ید را کاهش داده است. علاوه بر این، صادرات محصولات این کارخانه به بازارهای جهانی، نقش مهمی در تقویت موقعیت ایران در تجارت بین‌المللی این ماده داشته است.

همچنین، فعالیت‌های این واحد صنعتی فرصت‌های شغلی متعددی را برای نیروهای متخصص و غیرمتخصص در منطقه فراهم کرده و در کاهش نرخ بیکاری و بهبود وضعیت معیشتی جوامع محلی سهیم بوده است.

تحلیل انتقادات زیست‌محیطی

ادعای تأثیر بر کاهش بارندگی

یکی از مهم‌ترین انتقاداتی که نسبت به کارخانه ید گلستان مطرح شده، ادعای تأثیر فعالیت‌های آن بر کاهش بارش‌ها در منطقه است. منتقدان معتقدند که انتشار مواد شیمیایی یا تغییر در نحوه بهره‌برداری از منابع طبیعی ممکن است موجب اختلال در الگوهای جوی و کاهش میزان بارش شده باشد. با این حال، یافته‌های علمی این ادعا را تأیید نمی‌کنند.

داده‌های ۳۰ ساله حوضه‌های آبریز گرگان‌رود و قره‌سو نشان می‌دهند که تغییرات بارندگی و دما در استان گلستان بیشتر تحت تأثیر عوامل جهانی مانند افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای و پدیده‌های طبیعی مانند ال‌نینو بوده است.

بر اساس اظهارات مدیرکل هواشناسی گلستان، تحلیل‌های آماری میانگین بارش در ایستگاه انبارالوم (نزدیک کارخانه) نشان می‌دهد که در دوره قبل از احداث کارخانه (۱۳۷۵ تا ۱۳۸۷) میانگین بارش ۳۴۵ میلی‌متر و در دوره پس از احداث (۱۳۸۸ تا ۱۴۰۲) نیز ۳۵۲ میلی‌متر بوده است، که این تفاوت از نظر آماری معنادار نیست.

همچنین، مقایسه بارش در ایستگاه‌های مجاور مانند گرگان و گنبد نیز تفاوت چشمگیری را نشان نمی‌دهد.

امان‌محمد کمالی، کارشناس اقلیم‌شناس، افزود: فرآیندهای تولید ید در این کارخانه انتشار گازهای گلخانه‌ای قابل‌توجهی ایجاد نمی‌کنند و از فناوری‌های کنترل آلودگی برای به حداقل رساندن انتشار ذرات معلق یا مواد شیمیایی مضر به اتمسفر استفاده می‌شود. بنابراین، ادعای تأثیر کارخانه بر کاهش بارندگی فاقد پشتوانه علمی است.

ادعای تأثیر بر خشک شدن خلیج گرگان

انتقاد دیگری که مطرح شده، ادعای تأثیر آلودگی ناشی از پساب‌های کارخانه بر خشک شدن خلیج گرگان است. منتقدان معتقدند که این پساب‌ها به آلودگی خلیج منجر شده و به تشدید خشکی آن کمک کرده است.

خلیج گرگان، بزرگ‌ترین خلیج دریای خزر، طی سال‌های اخیر به دلیل کاهش سطح آب دریای خزر، مسدود شدن کانال‌های آبرسان (خوزینی و آشوراده)، کاهش ورود آب رودخانه‌ها به دلیل فعالیت‌های کشاورزی و آبزی‌پروری و افزایش نرخ تبخیر ناشی از گرمایش جهانی، با بحران خشکی مواجه شده است.

رحمان پاتیمار، رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گنبدکاووس، در این زمینه تصریح کرد: کارخانه ید گلستان از چاه‌های تزریق برای مدیریت پساب استفاده می‌کند و پساب‌های صنعتی به طور مستقیم به خلیج گرگان تخلیه نمی‌شوند. پساب‌های شهری و کشاورزی از شهرهای کردکوی، بندرگز، گمیشان و بندرترکمن و همچنین شیرابه سموم کشاورزی، نقش بیشتری در تخریب زیست‌محیطی خلیج دارند.

ادعای تشدید بحران زباله

منتقدان همچنین ادعا می‌کنند که ضایعات صنعتی کارخانه ید گلستان به مشکلات مدیریت زباله در منطقه دامن زده است. با این حال، فرآیندهای تولید ید در این کارخانه ضایعات جامد صنعتی قابل‌توجهی تولید نمی‌کنند، زیرا این فرآیندها بر استخراج و فرآوری مواد معدنی متمرکز هستند. ضایعات مایع یا پساب نیز از طریق چاه‌های تزریق مدیریت می‌شوند و به محیط زیست تخلیه نمی‌شوند.

استان گلستان با چالش‌های جدی در مدیریت زباله، به‌ویژه در مناطق گردشگری مانند پارک ملی گلستان و شهرهای ساحلی مواجه است. حجم قابل‌توجهی زباله (حدود ۱۴۰ هزار مترمکعب) در پارک ملی گلستان به دلیل فعالیت‌های گردشگری و کمبود زیرساخت‌های مدیریت زباله انباشته شده است.

گام‌های اصلاحی و تحولات زیست‌محیطی در صنایع ید استان

قدیر حسن‌زاده، سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست گلستان آخرین وضعیت دو کارخانه تولید ید «شورابه ید» و «کانسار خزر» را تشریح کرد و گفت: این دو واحد که در گذشته پساب‌های صنعتی خود را به تالاب اینچه تخلیه می‌کردند، حالا در مسیر اصلاح گام برداشته‌اند.

وی افزود: «شورابه ید» از دو سال پیش با حفر ۱۲ چاه عمیق ۸۰۰ متری، پساب‌های خود را به لایه‌های زیرین زمین تزریق می‌کند. این اقدام منجر به خروج کامل این کارخانه از فهرست صنایع آلاینده و دریافت تأییدیه سازمان حفاظت محیط‌زیست شده است.

حسن‌زاده گفت: «کانسار خزر» نیز اقداماتی برای مدیریت پساب انجام داده، اما این تلاش‌ها هنوز به استانداردهای سختگیرانه محیط‌زیست نرسیده است. این کارخانه متعهد شده تا با حفر چاه‌های عمیق و توقف تخلیه پساب به تالاب، تا پایان سال ۱۴۰۴ گام‌های مؤثری بردارد که این تعهد، نویدبخش آینده‌ای روشن‌تر برای تالاب اینچه است.

سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست گلستان ادامه داد: با توقف تخلیه پساب توسط «شورابه ید» و تعهد «کانسار خزر» برای اصلاح، نشانه‌های احیای طبیعی تالاب نمایان شده و کاهش شوری آب، اکوسیستم شکننده این تالاب را به‌تدریج به روزهای اوج خود بازمی‌گرداند.