مالیاتِ روی کاغذ؛ خانههای خالی هنوز در دسترس دولت نیست
بازار کسب و کار – اوایل مردادماه، صدای هشدار صنعت لوازم خانگی ایران از یک رویداد غیرمنتظره به گوش رسید: دهها هزار تلویزیون هوشمند با برندهای «اسنوا» و «دوو»، بدون هیچ عیب فیزیکی، بهطور ناگهانی از کار افتادند. پیامی در صفحه نمایش، کاربران را به «بهروزرسانی نرمافزار» دعوت کرد و پس از آن، دستگاهها قفل شدند. این اتفاق، فراتر از یک خرابی فنی بود؛ نمادی از وابستگی عمقی صنعت داخلی به زیرساختهای نرمافزاری خارجی و هشداری جدی نسبت به شکنندگی مدلهای حمایتی رژیمی.
از مونتاژ به نوآوری: چرا صنعت لوازم خانگی ایران در تله وابستگی گیر کرده است؟
اوایل مردادماه، هشداری غیرمنتظره از صنعت لوازم خانگی ایران به گوش رسید: دهها هزار تلویزیون هوشمند با برندهای «اسنوا» و «دوو»، بدون هیچ عیب فیزیکی، بهطور ناگهانی از کار افتادند. کاربران پیامی دریافت کردند مبنی بر «بهروزرسانی نرمافزار» و پس از آن، دستگاهها قفل شدند. این اتفاق، فراتر از یک خرابی فنی بود؛ نمادی از وابستگی عمقی صنعت داخلی به زیرساختهای نرمافزاری خارجی و هشداری جدی نسبت به شکنندگی مدلهای حمایتی رژیمی.
بر اساس آمار ارائهشده توسط گروه صنعتی انتخاب، تولیدکننده این محصولات، حدود ۱۲۶ هزار مشتری پس از بروز مشکل با مرکز پشتیبانی تماس گرفتند. این رقم معادل ۵ درصد از تلویزیونهای هوشمند فروختهشده توسط این گروه (که در مجموع بیش از ۱.۲ میلیون دستگاه است) محسوب میشود. برآوردهای اولیه حتی پیشبینی کرده بودند که تا ۲۰ درصد از دستگاهها ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند. علت این اختلال، بر اساس توضیحات غلامحسین کسایی، مدیرعامل گروه انتخاب، «ناهماهنگی در پروتکلهای نرمافزاری بین تولیدکننده داخلی و تأمینکننده بستر ارتباطی چینی» بوده است. او اقدام شرکت چینی را «غیرحرفهای و غیراخلاقی» توصیف کرد و تأکید کرد که کنترل کامل نرمافزار اکنون در دست متخصصان داخلی قرار دارد.
این بحران، سوالی بنیادین را مطرح کرد: چگونه صنعتی که دو دهه تحت حمایتهای مالی، معافیتهای گمرکی و ممنوعیت واردات قرار داشته، همچنان در بخشهای حیاتی فناوری به شرکتهای خارجی وابسته مانده است؟ کسایی در تحلیلی صریح توضیح داد که تولید تلویزیون هوشمند، ترکیبی از سختافزار و نرمافزار است. در حالی که ساخت بدنه، نمایشگر و برد الکترونیکی تا حدی در ایران انجام میشود، تولید پنلهای نمایشگر (LCD/LED) و بیشتر سیستمعاملها و زیرساختهای نرمافزاری هنوز در چین، تایوان و کره جنوبی متمرکز است. این وابستگی، صنعت را در برابر تصمیمات یکجانبه شرکتهای خارجی بسیار آسیبپذیر میکند.
در واکنش به این بحران، گروه انتخاب اعلام کرد که کنترل نرمافزار تلویزیونهای هوشمند را بهطور کامل بازیابی کرده و یک سیستم عامل داخلی و پایدار را راهاندازی کرده است. این حرکت در چارچوب همکاری با یک شرکت دانشبنیان صورت گرفته که از سال ۱۴۰۰، پلتفرم ملی «هما» را برای تبدیل تلویزیونهای معمولی به هوشمند توسعه داده است. این پلتفرم مبتنی بر فناوریهای داخلی است و به محتوای فرهنگی ایرانی دسترسی دارد. تاکنون، بیش از ۱.۲ میلیارد تومان در این حوزه سرمایهگذاری شده و اکنون به مرحله بهرهبرداری کامل رسیده است.
کسایی تأکید کرد: «این بحران، فرصتی برای تقویت امنیت سایبری و کنترل داخلی بود. ما دیگر نمیخواهیم با فشردن یک دکمه در چین، دهها هزار دستگاه در ایران قفل شوند.»
اما این بحران تنها نقطه عطفی در مسیری طولانی نبود. مجید راعی، کارشناس صنعت لوازم خانگی، در تحلیلی جامع، ریشههای ساختاری این وابستگی را بررسی میکند. او توضیح میدهد که فرآیند توسعه صنعتی در جهان از مرحله مونتاژ آغاز میشود و پس از آن به طراحی اصلاحی، طراحی پایه و نوآوری میرسد. اما در ایران، صنعت لوازم خانگی در مرحله اول، یعنی مونتاژ، گیر کرده است. این گیر کردن، نه به دلیل ناتوانی فنی، بلکه ناشی از سیاستهای حمایتی نادرست و عدم نظارت بر مجوزهای تولید است.
راعی تأکید میکند: از هر ۵ مجوز تولید لوازم خانگی که صادر شده، تنها یکی از آنها واقعاً فعال است. ۸۰ درصد ظرفیتهای مجوز دادهشده، بیکار مانده است. این پراکندگی و عدم فعالسازی، نه تنها مقیاس اقتصادی را تضعیف کرده، بلکه بنگاهها را به سمت واردات قطعات منفصل و مونتاژ صرف سوق داده است.
یکی از بزرگترین اشتباهات سیاستی، بر اساس تحلیل راعی، ممنوعیت واردات لوازم خانگی بود که در پی خروج برندهای خارجی (با سهم ۷۵ تا ۹۰ درصدی بازار) انجام شد. این اقدام، با فشار شرکتهای داخلی و امضای نامههای جمعی، به صورت یک سیاست محافظتی اجرا شد، بدون آنکه زیرساختهای لازم برای جایگزینی آنها فراهم شود.
راعی تأکید میکند: حمایت از تولید داخل نباید به معنای ممنوعیت واردات باشد، بلکه باید از طریق ایجاد انگیزه برای نوآوری، افزایش کیفیت و کاهش هزینه انجام شود. اما واقعیت این است که بدون حضور رقابت، انگیزه بهبود کیفیت و کاهش قیمت از بین میرود. نتیجه: تولیدکنندگان داخلی در فضایی انحصاری و بدون فشار رقابتی، به تولید محصولاتی با کیفیت متوسط و قیمت بالا ادامه میدهند.
راعی به اهمیت اکوسیستم صنعتی اشاره میکند: یک صنعت پیشرفته نه تنها شامل تولیدکنندگان اصلی، بلکه شامل تأمینکنندگان، شرکتهای دانشبنیان، مراکز تحقیق و توسعه، و سیاستهای هماهنگ مالی، فناوری و آموزشی است. اما در ایران، این اکوسیستم به دلیل بیثباتی قیمتها و ارز، سیاستهای وارداتی نامناسب، حجم بالای مقررات غیرشفاف و عدم هماهنگی بین نهادهای نظارتی، ناتوان مانده است.
شاخصهای اقتصادی هم این روایت را تأیید میکنند: در خرداد ۱۴۰۳، شاخص قیمت تولیدکننده در صنعت لوازم خانگی ۴۶.۵ درصد بوده، در حالی که شاخص قیمت مصرفکننده ۴۰ درصد است. این یعنی فشار تورمی بیشتر بر دوش تولیدکنندگان است، در حالی که قیمت نهایی کالا نمیتواند به اندازه کافی افزایش یابد. نتیجه: کاهش حاشیه سود، کاهش سرمایهگذاری و تضعیف تولید.
راعی با اشاره به نمونه آیفون، توضیح میدهد که چرا بومیسازی فقط به سختافزار محدود نمیشود: ساخت بدنه و مونتاژ آیفون در چین انجام میشود، اما نرمافزار، سیستمعامل، اکوسیستم اپلیکیشنها و تمام زیرساختهای دیجیتال در کنترل شرکت آمریکایی اپل است. این استراتژی، به آمریکا اجازه میدهد که با وجود وابستگی به تولید فیزیکی چین، از نظر فناوری و ارزش افزوده مستقل باشد. در مقابل، اگر ایران تنها به مونتاژ تلویزیون بسنده کند، هرگز نمیتواند ادعا کند که در این صنعت خودکفا یا رقابتپذیر است.
راه حل، بر اساس تحلیل راعی، دوپارچه است. اول، بومیسازی فناوری، به ویژه نرمافزار: توسعه سیستمعاملهای داخلی (مانند پلتفرم «هما»)، حمایت از شرکتهای دانشبنیان فعال در حوزه نرمافزار و امنیت سایبری، و ایجاد اکوسیستم محتوای فرهنگی و خدمات دیجیتال مبتنی بر پلتفرمهای داخلی. دوم، اصلاح ساختاری و سیاستگذاری هوشمند: ادغام بنگاههای کوچک و ایجاد شرکتهای بزرگ با مقیاس اقتصادی، نظارت دقیق بر مجوزهای تولید و لغو مجوزهای غیرفعال، تغییر مدل حمایت از «حمایت مالی و انحصار» به «حمایت فناورانه و رقابتی»، و ایجاد پیوند بین دانشگاه، صنعت و بخش خصوصی برای تحقیق و توسعه.
بحران تلویزیونهای هوشمند، یک فرصت طلایی بود تا سیاستگذاران ببینندحمایت بدون نوآوری، تضعیف است، نه تقویت. صنعت لوازم خانگی ایران امروز در آستانه یک انتخاب قرار دارد ادامه مسیر فعلی با مونتاژ، وابستگی به نرمافزار خارجی، خطرات سایبری و بحرانهای تکراری، یا تغییر مسیر به سمت بومیسازی فناوری، تقویت شرکتهای دانشبنیان، ایجاد رقابت و حرکت به سمت ارزشافزوده بالاتر.
همانطور که راعی تأکید میکند: «توسعه صنعت لوازم خانگی یک شعار نیست، بلکه یک ضرورت اقتصادی و فناورانه است. اگر نخواهیم در آینده دهها هزار دستگاه دیگر با یک دستور از خارج قفل شوند، باید امروز برای استقلال فناورانه اقدام کنیم.»
از وابستگی به خودکفایی فناورانه
این داستان تنها درباره تلویزیون نیست. درباره استقلال فناورانه، امنیت دیجیتال و آینده صنایع هوشمند در ایران است. اگر سیاستگذاران از این بحران درس بگیرند، میتوانند با تغییر مدل حمایت از «حمایت مالی» به «حمایت فناورانه»، صنایع داخلی را از حالت انحصاری و شکننده به سمت رقابتپذیری و خودکفایی هدایت کنند.
همانطور که کسایی گفت: «اعتماد مردم به محصول داخلی، زمانی تقویت میشود که بدانند کنترل کامل دستگاههایشان در دست ما است، نه یک شرکت خارجی.»
برای رشد بازار، باید فناوری را بومی کرد.
دیدگاهتان را بنویسید