مالیاتِ روی کاغذ؛ خانههای خالی هنوز در دسترس دولت نیست
به گزارش خبرنگار بازار کسب و کار با اجرای کامل این طرح، هر فاکتور صادرشده از سوی بنگاهها باید بهصورت برخط در سامانه مالیاتی ثبت شود و صحت آن توسط دادههای متقاطع از بانک مرکزی، بیمه، گمرک و سایر نهادهای مرتبط بررسی گردد. این فرآیند باعث میشود هرگونه فاکتور جعلی یا صوری در همان مرحله صدور شناسایی و حذف شود و از زنجیره فرار مالیاتی جلوگیری گردد.
کارشناسان مالیاتی معتقدند که این سامانه، علاوه بر افزایش شفافیت در روابط تجاری، میتواند زمینه ایجاد عدالت مالیاتی واقعی را فراهم کند؛ به نحوی که مؤدیان خوشحساب از فشار مالیاتی بیدلیل رها شده و تمرکز سازمان امور مالیاتی بر شناسایی مؤدیان متخلف قرار گیرد. این موضوع، به گفته تحلیلگران اقتصادی، یکی از مهمترین گامها در جهت اعتمادسازی میان فعالان اقتصادی و حاکمیت است.
علیرضا کلاهی، رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران، در گفتوگویی با خبرنگاران با اشاره به نقش صورتحساب الکترونیک در حذف فاکتورهای جعلی گفت: یکی از مشکلات بزرگ در اقتصاد ایران، وجود شرکتهای صوری و فاکتورسازیهای جعلی بود که نظم مالی و رقابت سالم را برهم میزد. حالا این سامانه با ایجاد اعتبارسنجی دقیق شرکتها، توانسته است جلوی بسیاری از تخلفات را بگیرد.
او ادامه داد: برخی بنگاهها پیش از این حتی از نیت واقعی طرف معامله خود بیخبر بودند و همین موضوع باعث ایجاد مشکلات حقوقی و مالیاتی برای فعالان اقتصادی میشد. اکنون با اجرای سامانه الکترونیک، سقف مشخصی برای صدور فاکتور تعیین شده و شرکتها بر اساس سابقه و رتبه مالی خود امکان معامله خواهند داشت.
به گفته کارشناسان، این رتبهبندی نه تنها برای کنترل تخلفات مالیاتی مفید است بلکه نوعی نظام اعتبار تجاری نیز محسوب میشود. شرکتهایی که عملکرد شفاف و سالمی داشته باشند، در رتبه بالاتری قرار گرفته و از امتیازات بیشتری در تعامل با سایر نهادهای اقتصادی برخوردار خواهند شد.
در کنار حذف فاکتورهای جعلی، یکی از ویژگیهای مهم سامانه جدید، ثبت زمان واقعی تسویه در معاملات نسیه است. در گذشته مؤدیان موظف بودند مالیات بر ارزش افزوده را حتی پیش از دریافت وجه معامله پرداخت کنند که این موضوع فشار سنگینی بر جریان نقدینگی آنان وارد میکرد.
اکنون با هوشمندسازی نظام مالیاتی، پرداخت مالیات منوط به تسویه واقعی معامله شده است. به بیان سادهتر، مؤدی تا زمانی که وجه فروش خود را دریافت نکرده، ملزم به پرداخت مالیات آن نخواهد بود. این سیاست بهویژه برای تولیدکنندگانی که با فروش نسیه سروکار دارند، گامی مهم در جهت بهبود سرمایه در گردش است.
حمیدرضا صالحی، عضو اتاق بازرگانی ایران، این تغییر را یکی از مؤثرترین اصلاحات مالیاتی دهه اخیر دانسته و میگوید: بسیاری از واحدهای تولیدی کوچک و متوسط به دلیل فشار پرداخت مالیات زودهنگام دچار کمبود نقدینگی میشدند. حالا با این اصلاح، میتوان امیدوار بود که چرخ تولید با سرعت بیشتری به گردش درآید.
به باور صالحی، اجرای کامل صورتحساب الکترونیک باعث افزایش تمایل فعالان اقتصادی به ثبت رسمی معاملات میشود، زیرا ثبت دقیق و شفاف اطلاعات اکنون به نفع خود مؤدی است و از بروز اختلافات مالیاتی آینده جلوگیری میکند.
یکی از پیامدهای مهم اجرای این طرح، کاهش هزینههای نظارتی دولت و افزایش دقت در ممیزیهای مالیاتی است. پیشتر، بررسی فاکتورها بهصورت دستی و غیرمتمرکز انجام میشد که هم پرهزینه بود و هم زمینه بروز فساد و اشتباه را افزایش میداد. اکنون اما، سامانه هوشمند با تطبیق خودکار دادهها، فرآیند ممیزی را سریعتر و دقیقتر کرده است.
در سوی دیگر، برخی کارشناسان هشدار میدهند که موفقیت این طرح نیازمند آموزش گسترده مؤدیان و ارتقای زیرساختهای فنی است. آنها معتقدند که هرچند سامانه فعلی پیشرفته است، اما در صورت عدم آشنایی کاربران، ممکن است اشتباهات سهوی منجر به جرایم مالیاتی شود.
برخی فعالان اقتصادی نیز از پیچیدگیهای اولیه کار با سامانه شکایت دارند و میگویند فرآیند ثبت فاکتور در برخی موارد زمانبر است. با این حال، سازمان امور مالیاتی اعلام کرده که در حال بهبود مستمر سامانه و سادهسازی رابط کاربری آن است تا همه بنگاهها، حتی کسبوکارهای خرد، بتوانند به راحتی از آن استفاده کنند.
با اجرای طرح صورتحساب الکترونیک، امکان تقاطعگیری اطلاعات بین دستگاههای مختلف فراهم شده است. این همافزایی دادهای میان گمرک، بانک مرکزی، بیمه و سازمان مالیاتی به شفافسازی جریان مالی کشور کمک میکند و موجب کاهش جدی قاچاق، فرار مالیاتی و پولشویی خواهد شد.
برخی تحلیلگران اقتصادی این طرح را مقدمهای برای ایجاد «نظام مالیات هوشمند یکپارچه» در کشور میدانند؛ نظامی که بتواند در آینده بر پایه دادههای واقعی و لحظهای، تصمیمگیریهای دقیق اقتصادی و مالی را برای دولت ممکن سازد.
از نگاه اجتماعی، این اصلاح مالیاتی تأثیر مثبتی بر اعتماد عمومی نیز خواهد داشت. وقتی مؤدیان ببینند نظام مالیاتی کشور عادلانهتر و شفافتر عمل میکند، تمایل آنها برای پرداخت داوطلبانه مالیات افزایش مییابد و انگیزه فرار مالیاتی کاهش پیدا میکند.
بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که در بلندمدت، هوشمندسازی نظام مالیاتی نه تنها درآمد دولت را افزایش میدهد بلکه ساختار مالی کشور را نیز منظمتر و قابل پیشبینیتر میکند؛ عاملی که برای سرمایهگذاران داخلی و خارجی اهمیت فراوان دارد.
از سوی دیگر، کارشناسان میگویند اگرچه این سامانه نقش مهمی در مقابله با فاکتورسازی جعلی دارد، اما همچنان نظارت انسانی در لایههای بالادستی ضروری است تا از بروز تخلفات احتمالی جلوگیری شود. هوش مصنوعی میتواند کمککننده باشد، اما تصمیم نهایی باید با نظارت کارشناسان خبره انجام گیرد.
بر اساس گزارشهای میدانی، بسیاری از فعالان اقتصادی که در مراحل اولیه اجرای طرح حضور داشتهاند، اعلام کردهاند که شفافیت در زنجیره تأمین و معاملات آنها به شکل محسوسی افزایش یافته است. این شفافیت حتی در روابط میان تأمینکنندگان و مشتریان نیز اثرگذار بوده و اعتماد میان طرفین را تقویت کرده است.
همچنین، برخی تولیدکنندگان بزرگ اعلام کردهاند که با اجرای این طرح، روند بازپرداخت مالیات بر ارزش افزوده بهصورت خودکار و بدون مراجعه حضوری انجام میشود که خود نوعی کاهش بروکراسی اداری به شمار میرود.
قربان حاجیمشهدی، مدیرکل امور مالیاتی استان گلستان، در گفتوگو با خبرنگار بازار کسبوکار با تأکید بر اهمیت اجرای طرح هوشمندسازی مالیات بر ارزش افزوده گفت: این طرح نهتنها یک تحول فناورانه در نظام مالیاتی است، بلکه به معنای واقعی کلمه، اصلاحی بنیادین در شفافسازی فعالیتهای اقتصادی و مقابله با فرار مالیاتی محسوب میشود.
او افزود: پیش از این، بررسی صحت فاکتورها و تشخیص واقعی بودن معاملات زمانبر و مستعد خطا بود، اما اکنون به کمک صورتحساب الکترونیک، فرآیند احراز صحت اطلاعات در لحظه و بهصورت خودکار انجام میشود و این یعنی پایان دوران فاکتورهای جعلی و معاملات غیرشفاف.
مدیرکل امور مالیاتی گلستان با اشاره به نقش این سامانه در حمایت از تولیدکنندگان اظهار داشت: پیشتر بسیاری از واحدهای تولیدی و صنعتی استان، از فشار مالیات بر ارزش افزوده در معاملات نسیه گلهمند بودند. در نظام جدید، مؤدیان تنها پس از تسویه کامل معامله، موظف به پرداخت مالیات خواهند بود و این موضوع، بهویژه برای بنگاههای کوچک و متوسط که سرمایه در گردش محدودی دارند، بسیار حیاتی است.
حاجیمشهدی در ادامه با بیان اینکه اجرای موفق این طرح نیازمند همکاری همهجانبه مؤدیان و نهادهای اقتصادی است، خاطرنشان کرد: سازمان امور مالیاتی استان گلستان با برگزاری کارگاههای آموزشی، تلاش کرده است تا فعالان اقتصادی را با نحوه کار سامانه و مزایای آن آشنا کند.
او افزود: هدف ما جریمه کردن نیست، بلکه ایجاد یک نظام مالیاتی عادلانه و مبتنی بر اعتماد متقابل است. ما میخواهیم مؤدی بداند که هر فاکتور شفاف، به نفع خود اوست و هر معامله ثبتشده، بخشی از زنجیره اعتماد ملی به شمار میآید.
در سطح کلان، اجرای این طرح میتواند به بهبود رتبه ایران در شاخصهای بینالمللی سهولت کسبوکار کمک کند. نظام مالیاتی هوشمند از دید نهادهای جهانی مانند بانک جهانی، یکی از معیارهای مهم در ارزیابی سلامت اقتصادی کشورها به شمار میآید.
در عین حال، برخی منتقدان معتقدند که سرعت اجرای طرح باید با در نظر گرفتن توان بنگاههای کوچکتر تنظیم شود تا آنها در فرآیند سازگاری با سامانه دچار مشکل نشوند. به گفته این گروه، دولت باید تسهیلات آموزشی و مشاورهای بیشتری در اختیار کسبوکارهای نوپا قرار دهد.
کارشناسان فناوری اطلاعات نیز بر اهمیت پایداری زیرساختهای فنی این سامانه تأکید دارند. آنها هشدار میدهند که قطع موقت سیستم یا اختلال در تبادل داده میتواند موجب تعلیق صدور فاکتورها و ایجاد خسارت برای بنگاهها شود، بنابراین، سرمایهگذاری مداوم در امنیت و ظرفیت شبکه ضروری است.
با وجود چالشها، آمارهای اولیه از استقبال فعالان اقتصادی از طرح حکایت دارد. طبق اعلام سازمان امور مالیاتی، تاکنون صدها هزار شرکت و فروشگاه به سامانه صورتحساب الکترونیک متصل شدهاند و روند رشد ثبت فاکتورهای رسمی بهطور روزانه در حال افزایش است.
این روند، به باور ناظران اقتصادی، میتواند منجر به شکلگیری یک پایگاه داده مالی قدرتمند شود که اطلاعات دقیق معاملات را در سراسر کشور در اختیار نهادهای تصمیمساز قرار میدهد و زمینه برنامهریزی اقتصادی مبتنی بر داده را فراهم میکند.
در نهایت، تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که صورتحساب الکترونیک تنها یک ابزار مالیاتی نیست، بلکه نقطه آغاز تحول در نحوه اداره اقتصاد ایران است؛ تحولی که میتواند با ادامه اصلاحات ساختاری، به ایجاد یک نظام اقتصادی شفاف، کارآمد و عادلانه منجر شود.
با جمعبندی دیدگاهها، میتوان گفت که طرح هوشمندسازی مالیات بر ارزش افزوده، هرچند هنوز در مرحله تکامل قرار دارد، اما گامی اساسی در مسیر شفافیت، عدالت مالیاتی و رونق پایدار کسبوکار است. آینده نظام مالیاتی کشور، بیش از هر زمان دیگر، به داده، شفافیت و اعتماد گره خورده است.
دیدگاهتان را بنویسید