پژوهش بومی؛ کلید امنیت غذایی
به گزارش خبرنگار بازار کسب و کار بارشهای اخیر در گرگان اگرچه از نظر زمانی کوتاه بودند، اما حجم روانآبهای تولیدشده بار دیگر ضعف زیرساختهای مدیریت آبهای سطحی را آشکار کرد. تغییر الگوی اقلیمی باعث شده بارندگیها ناگهانی و پرحجم شوند و همین مسئله ضرورت بازنگری در شیوه مدیریت شهری را افزایش داده است. شهر گرگان در سالهای گذشته بارها با این شرایط مواجه بوده، اما همچنان نشانه روشنی از یک راهبرد پایدار دیده نمیشود.
در اغلب نقاط شهر، روانآبها به سرعت وارد خیابانها و محلههای مسکونی میشوند و آبگرفتگی معابر نخستین پیامد آن است این وضعیت علاوه بر ایجاد اختلال در تردد، خسارتهای مکرری به منازل و واحدهای تجاری وارد میکند. در چنین شرایطی، بارندگی بهجای آنکه به منبعی برای تقویت تابآوری شهری تبدیل شود، به عامل نگرانی شهروندان بدل میشود.
مرور تجربه بارشهای شدید سالهای گذشته نشان میدهد این چرخه بارها تکرار شده است. هر بار پس از وقوع بحران، وعدههایی برای اصلاح شبکههای جمعآوری و هدایت آبهای سطحی داده شده، اما با فروکش کردن باران، پیگیریها به حاشیه رفته است. نتیجه این روند، انباشت مشکلات و تکرار خسارتها در هر بارندگی جدید بوده است.
بررسی دادهها و گزارشهای شهری نشان میدهد بخش قابل توجهی از روانآبهای گرگان بدون هیچگونه ذخیرهسازی از دسترس خارج میشود. نبود مخازن نگهداشت آب و ضعف در هدایت هدفمند روانآبها، عامل اصلی این هدررفت است. این مسئله در بلندمدت فشار مضاعفی بر منابع آب زیرزمینی وارد میکند و پیامدهای زیستمحیطی و اقتصادی به همراه دارد.
کارشناسان مدیریت بحران معتقدند بارندگی ذاتاً تهدید نیست، بلکه نبود برنامهریزی و مدیریت پیشگیرانه بحرانآفرین است. در بسیاری از شهرهای مشابه، روانآبها بهعنوان یک منبع مکمل در مدیریت آب شهری مورد استفاده قرار میگیرند. این شهرها با ایجاد زیرساختهای ذخیرهسازی، بارشهای مقطعی را به سرمایهای پایدار تبدیل کردهاند، اما این رویکرد در گرگان هنوز عملیاتی نشده است.
در سیاستگذاری شهری گرگان، نگاه غالب همچنان بر تخلیه سریع آب از سطح شهر متمرکز است. این رویکرد اگرچه در کوتاهمدت از شدت آبگرفتگی میکاهد، اما راهکاری پایدار محسوب نمیشود. مدیریت بحران نیازمند نگاهی بلندمدت، مبتنی بر دادههای اقلیمی و تجربیات گذشته است؛ نگاهی که در برنامههای اجرایی شهر کمتر دیده میشود.
روانآبها؛ از بحران تکرارشونده تا سرمایه فراموششده مدیریت شهری در گرگان
اسناد بالادستی مدیریت بحران کشور بر استفاده بهینه از روانآبها تأکید دارند و کاهش فشار بر منابع آب شرب و حفظ سفرههای زیرزمینی را از اهداف کلیدی میدانند. این سیاستها بهویژه برای شهرهای شمالی با بارشهای فصلی اهمیت بیشتری دارد، اما فاصله میان سیاستگذاری و اجرا در گرگان همچنان قابل توجه است.
یک کارشناس حوزه آب در گفتوگو با بازار کسب و کار میگوید ظرفیتهای بالقوه گرگان برای ذخیره روانآبها مغفول ماندهاند. به گفته وی، امکان ایجاد حوضچههای ذخیره، مخازن محلی و سامانههای نفوذ آب در نقاط مختلف شهر وجود دارد که میتواند بخشی از بحران کمآبی را مدیریت کند. تحقق این راهکارها نیازمند تصمیمگیری قاطع و اولویتبخشی در مدیریت شهری است.
این کارشناس تأکید میکند حتی ذخیره درصد اندکی از روانآبهای بارندگی میتواند اثرگذاری قابل توجهی داشته باشد. آب ذخیرهشده قابلیت استفاده در فضای سبز، خدمات شهری و حتی کاهش مصرف آب شرب را دارد. همچنین این اقدام میتواند خطر فرونشست زمین و تخریب منابع زیرزمینی را کاهش دهد، اما این ظرفیتها تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند.
نگاهی به سابقه سیلابها و بارندگیهای شدید گذشته نشان میدهد هشدارها بارها تکرار شدهاند. پس از هر بارش، وعده اصلاح زیرساختها و بهبود شبکه هدایت آب مطرح شده، اما با عبور از شرایط بحرانی، این وعدهها به فراموشی سپرده شدهاند. این الگو بهتدریج اعتماد عمومی به مدیریت شهری را تضعیف کرده است.
شهروندان گرگانی این وضعیت را بهطور مستقیم در زندگی روزمره خود تجربه میکنند. برای بسیاری از مردم، باران دیگر نشانه آرامش نیست، بلکه منبع نگرانی و اضطراب است. نگرانی از خسارت به اموال، اختلال در تردد و بینظمی شهری، احساسی است که با هر بارندگی تشدید میشود.
یکی از کسبه مرکز شهر گرگان میگوید با هر بارندگی شدید، احتمال ورود آب به مغازه وجود دارد و برنامه مشخصی از سوی مدیریت شهری اعلام نمیشود. به گفته وی، این بیاطلاعی فشار روانی و اقتصادی زیادی ایجاد میکند، فشاری که در شرایط فعلی معیشتی بهسختی قابل تحمل است.
یک شهروند ساکن محلههای پاییندست شهر نیز از تکرار آبگرفتگی گلایه دارد و معتقد است روانآبها بهجای آنکه مدیریت شوند، به تهدیدی دائمی برای خانههای مردم تبدیل شدهاند. به گفته او، این مشکل سالهاست پابرجاست و راهحل اساسی برای آن ارائه نشده است.
کارشناسان اقتصاد شهری هشدار میدهند خسارتهای مکرر ناشی از مدیریت نادرست روانآبها، هزینههای پنهان سنگینی به شهر تحمیل میکند. ترمیم زیرساختها، جبران خسارتها و کاهش عمر مفید معابر و تأسیسات، در نهایت از بودجه عمومی و جیب شهروندان پرداخت میشود.
در شرایطی که فشارهای معیشتی تابآوری اجتماعی را کاهش داده، ناتوانی در مدیریت منابع طبیعی میتواند نارضایتی عمومی را تشدید کند. مدیریت بحران تنها به واکنش در لحظه محدود نمیشود، بلکه پیشبینی، پیشگیری و استفاده از دادههای گذشته، ارکان اصلی آن هستند.
الگوی بارندگی گرگان در سالهای اخیر تغییر کرده و شدت بارشها کاهش یافته است. این تغییر اقلیمی، بازنگری فوری در زیرساختهای شهری را ضروری میکند. بیتوجهی به این واقعیت، بحرانها را شدیدتر و پرهزینهتر خواهد کرد؛ هشداری که کارشناسان بارها بر آن تأکید کردهاند.
با وجود این شرایط، تاکنون آمار شفافی از میزان روانآبهای ذخیرهشده در بارندگیهای اخیر ارائه نشده است. پرسش اصلی مردم درباره سرنوشت این منابع همچنان بیپاسخ مانده و شفافسازی میتواند نخستین گام برای اصلاح مسیر باشد.
کارشناسان آب بر این باورند پاسخگویی مبتنی بر داده و ارائه آمار دقیق، مسیر برنامهریزی و ارزیابی عملکرد مدیریت شهری را روشن میکند. سکوت در این زمینه به ابهام و بیاعتمادی دامن میزند و فاصله میان مردم و مدیران را افزایش میدهد.
گرگان امروز بیش از هر زمان دیگری به مدیریت بحران نیاز دارد؛ مدیریتی که بارندگی را تهدید نبیند، بلکه فرصتی برای افزایش تابآوری شهری تلقی کند. پاسخ روشن به مطالبه مردم درباره روانآبهای اخیر میتواند نقطه آغاز اصلاحات جدی باشد، در غیر این صورت هر باران تازه، تنها یادآور بحرانی حلنشده و فرصتی از دسترفته برای این شهر خواهد بود.
دیدگاهتان را بنویسید