پژوهش بومی؛ کلید امنیت غذایی
به گزارش خبرنگار بازار کسب و کار استان گلستان سالهاست با چالشهای زیستمحیطی پیچیدهای از جمله قطع غیرمجاز درختان در جنگلهای هیرکانی و تشدید پدیده ریزگردها مواجه بوده است. این شرایط نه تنها اکوسیستم منحصربهفرد این منطقه را تهدید میکند، بلکه پایههای اقتصاد محلی و امنیت غذایی را نیز متزلزل ساخته است. در این میان، طرح زراعت چوب به عنوان راهکاری جامع و همهجانبه، پاسخی عملی به این چالشهای به هم پیوسته ارائه داده است. این طرح با تغییر کانون تأمین چوب از جنگلهای طبیعی به مزارع اختصاصی، فشار بر میراث جهانی هیرکانی را کاهش میدهد.
اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان با اجرای رویکردی مشارکتی، موفق شده است سرمایهگذاری بخش خصوصی و مردم محلی را به سمت این طرح اقتصادی جلب کند. بر اساس آمارهای رسمی، از سال ۱۳۸۷ تاکنون بیش از پنج هزار و ۸۳۲ هکتار از اراضی استان زیر کشت گونههای سریعالرشد رفته است. این گسترش قابل توجه، نشاندهنده مقبولیت اقتصادی این طرح و سودآوری آن برای سرمایهگذاران خرد و کلان است که خود محرکی برای ایجاد اشتغال در مراحل کاشت، داشت و برداشت است.
مدیرکل منابع طبیعی گلستان، سال ۱۴۰۲ را نقطه عطفی در اجرای این طرح عنوان میکند، سالی که رکورد کاشت در هزار هکتار زمین به ثبت رسید. این جهش، حاصل مشارکت گسترده تعاونیها، کشاورزان و سرمایهگذاران خصوصی است که آیندهای سبز و درآمدزا را در زراعت چوب میبینند. تأمین بخشی از نیاز چوبی کشور از این مزارع، به معنای کاهش وابستگی به واردات و تقویت زنجیره تأمین داخلی صنایع وابسته است که بر اشتغال پایدار ملی نیز اثرگذار خواهد بود.
فراتر از منافع مستقیم اقتصادی، این درختان به عنوان بادشکنهای طبیعی عمل میکنند. در مناطق شمالی گلستان که با فرسایش بادی و طوفانهای گردوغبار مواجهند، این مزارع یک لایه محافظتی ایجاد کرده و از سرعت بادهای مخرب میکاهند. این عملکرد، هزینههای ناشی از خسارات به زمینهای کشاورزی و سلامت جامعه را کاهش داده و به طور غیرمستقیم به بهرهوری بخش کشاورزی و صیانت از سرمایههای طبیعی کمک شایانی میکند.
ایجاد چرخه اقتصادی پایدار از طریق فرآوری چوب این مزارع، فرصتهای شغلی جدیدی را در مناطق روستایی ایجاد کرده است. از کارگران مزرعه تا نیروهای متخصص در واحدهای چوببری و تولیدی صنایع چوب، این طرح توانسته است درآمدهای تکمحوری را متنوع سازد. این تنوع اقتصادی، مهاجرت از روستاها را کاهش داده و به پویایی و ثبات جوامع محلی منجر شده است که خود از اهداف کلان توسعه منطقهای محسوب میشود.
مدیرکل منابع طبیعی گلستان، زراعت چوب را فراتر از یک فعالیت کشاورزی و در قامت ابزاری برای توسعه پایدار میداند. این طرح با تقویت معیشت جوامع محلی و افزایش تابآوری محیطزیست، الگویی است که میتواند در سایر استانهای درگیر با معضل کمآبی، فرسایش خاک و بیکاری نیز تکرار شود. تلفیق حفاظت با بهرهوری اقتصادی، هسته مرکزی این موفقیت است.
برای تداوم و توسعه این طرح، تقویت همکاریهای مشارکتی میان دولت، بخش خصوصی و جوامع محلی محور اصلی تعیین شده است. هدف نهایی، دستیابی به تعادل اکولوژیکی همراه با بهرهبرداری پایدار و خلق ثروت است. این تعادل، ضامن حفظ جنگلهای هیرکانی برای نسلهای آینده و همزمان تأمین نیازهای اقتصادی نسل حاضر خواهد بود.
در کنار زراعت چوب، اجرای گسترده طرحهای احیای مراتع نیز در دستور کار قرار دارد. برای سال ۱۴۰۴، تولید ۵۸۰ هزار اصله نهال مرتعی و غرس آن در ۹۵۰ هکتار برنامهریزی شده که بخش عمده آن با مشارکت مردم انجام میشود. این اقدام، نشاندهنده نگاهی یکپارچه به حوزه منابع طبیعی است که اشتغال و درآمدزایی را در کنار احیای محیطزیست پیش میبرد.
احیای دیمزارهای کمبازده در ۱۴۶ هکتار و کنترل فرسایش در ۵۲۰ هکتار از دیگر برنامههای کلیدی است. این اقدامات مستقیماً بر حفظ سرمایه خاک که بستر اصلی تولید کشاورزی و امنیت غذایی است، تأثیر میگذارد. حفظ خاک، به معنای حفظ اشتغال و تولید در بخش کشاورزی و جلوگیری از تخریب داراییهای طبیعی آیندهساز است.
بذرپاشی در هزار و ۵۰۰ هکتار و جمعآوری بذر گونههای مقاوم، گامی دیگر در راستای افزایش پوشش گیاهی و تابآوری اکوسیستم است. استفاده از گونههای جدید مرتعی مانند کاپاریس و جارو نیز علاوه بر تثبیت خاک، میتواند با تولید علوفه، منبع درآمد مکمل دیگری برای دامداران و کشاورزان ایجاد کند و چرخه اقتصادی را تکمیل نماید.
اقدام حفاظتی و قرق هفت هزار هکتار از عرصههای طبیعی، فرصت لازم برای خوداحیایی طبیعت را فراهم میسازد. این کار باعث احیای پوشش گیاهی بومی و افزایش ظرفیت مراتع برای چرای دام در بلندمدت میشود که تأثیر مستقیمی بر معیشت دامداران و تولید پروتئین دارد.
مدیرکل منابع طبیعی گلستان بر همافزایی زراعت چوب و احیای مراتع تأکید کرده است. این هماهنگی، امنیت غذایی و پایداری کشاورزی استان را در برابر چالشهایی مانند تغییرات اقلیمی تضمین میکند. ایجاد شبکهای از بادشکنهای طبیعی و مزارع چوب در کنار مراتع احیاشده، یک سامانه دفاعی اقتصادی-محیط زیستی منسجم ایجاد میکند.
الگوی موفق گلستان در تلفیق اقتصاد و اکولوژی میتواند برای بسیاری از استانهای دیگر کشور که با چالشهای مشابه مواجهند، راهگشا باشد. خلق ارزش اقتصادی از حفاظت و احیای محیطزیست، کلید جذب مشارکت عمومی و خصوصی و تضمین پایداری چنین طرحهایی در درازمدت است.
در مجموع، آنچه در گلستان تحت عنوان زراعت چوب و احیای مراتع در جریان است، فراتر از یک برنامه زیستمحیطی صرف است. این طرحها به برنامههای کلان توسعه پایدار و اشتغالزایی تبدیل شدهاند که با خرد جمعی و سرمایه مردمی، آیندهای سبز و پررونق را برای استان و الگویی برای کل کشور ترسیم میکنند.
یک کارشناس اقتصاد منابع طبیعی میگوید: موفقیت این طرح ثابت میکند حفاظت از محیطزیست زمانی پایدار و مؤثر است که برای ذینفعان محلی، توجیه اقتصادی و منافع ملموس داشته باشد. زراعت چوب با ایجاد جریان درآمدی از کاشت تا فرآوری، انگیزه لازم برای مشارکت داوطلبانه و سرمایهگذاری خصوصی را فراهم کرده است. این مدل، هزینههای نظارت و حفاظت دولت را به شدت کاهش میدهد.
یک فعال محیطزیست محلی اظهار داشته: اگرچه زراعت چوب گام بزرگی است، اما نگرانی از یکنواخت شدن ذخیره ژنتیکی با تکیه بر گونههای محدود سریعرشد وجود دارد. ضروری است در کنار این طرح، برنامههای تقویت جنگلهای طبیعی با گونههای بومی نیز با شدت ادامه یابد. همچنین باید مطمئن شویم این مزارع، به سیستمهای کشاورزی آبی وابسته نبوده و بر منابع آبی زیرزمینی فشاری وارد نکنند.
یک سرمایهگذار بخش خصوصی که در این طرح مشارکت دارد، بیان میکند: ثبات و شفافیت در قوانین و حمایتهای تضمینی دولت برای خرید محصول، اصلیترین انگیزه ما برای ورود به این عرصه بود. این طرح علاوه بر بازدهی مالی قابل قبول، اعتبار اجتماعی برای بنگاه ما ایجاد کرده است. پیشنهاد میکنند تسهیلات بانکی با نرخ سود ترجیحی برای توسعه فرآوری چوب در خود استان اختصاص یابد تا ارزش افزوده بیشتری در منطقه ایجاد شود.
یک کشاورز باسابقه در منطقه میگوید: پیش از این، خاک زمینهای حاشیهای در معرض باد، مدام از دست میرفت. امروز نه تنها با فروش صنوبر درآمد داشتم، بلکه خاک مزرعه اصلیام نیز حفظ شده است. این طرح برای ما مانند یک بیمه طبیعت و درآمد عمل میکند. امیدواریم دولت بازار فروش محصول را تضمین کند تا انگیزه کشاورزان برای توسعه کشت بیشتر شود.
یک جامعهشناس روستایی نظر خود را اینگونه بیان میدارد: مهمترین دستاورد این طرح، ایجاد امید و کاهش مهاجرت جوانان از روستاهاست. وقتی جوانی میبیند میتواند از زمین خود درآمد پایدار داشته باشد، به آینده خود در زادگاهش فکر میکند. این طرح سرمایه اجتماعی را تقویت کرده و حس تعلق به محیطزیست و مشارکت در حفاظت از آن را به شکل ملموسی افزایش داده است.
دیدگاهتان را بنویسید