چرایی‌توجه به جوانی‌جمعیت و خانواده
مسئله جمعیت و توجه به بنیان خانواده، یکی از اساسی‌ترین مباحثی است که در هر جامعه‌ای مطرح است و هر کشور و تمدنی برای بقای خود باید به این مسئله توجه داشته باشد. در کشورمان نیز با توجه به اهمیت این موضوع و همچنین تأکیدات رهبر معظم انقلاب هر سال یک هفته به نام هفته جمعیت نامگذاری شده است.
معاون بهداشت وزارت بهداشت گفت رهبر انقلاب بارها در فرمایشات خود در خصوص جوانی جمعیت تاکید فراوان داشته اند و در یکی از این سخنان خود گفته اند: ما امروز در کشورمان جوان خیلی داریم امّا آیا فردا هم همین اندازه جوان خواهیم داشت؟ معلوم نیست. با این وضعی که من مشاهده میکنم، با اینهمه تأکیدی هم که کردیم، در عین حال نتایج، خیلی نتایجِ دلگرم‌کننده‌ای نیست؛ ممکن است فردا اینهمه جوان نداشته باشیم؛ ما باید کشور را برای آن روز ثروتمند کنیم. اگر آن روزی که ما جوان کم داریم، کشور ثروتمند نباشد، نمیتواند دیگر ثروتمند بشود. این هم دلیل چهارم برای اینکه امروز باید رشد ایجاد کنیم تا کشور ثروتمند بشود برای اینکه فردای محتمَل که این‌قدر جوان نداریم، واقعاً کشور بتواند خودش را اداره کند.
به گزارش خبرنگار بازار کسب و کار | علیرضا رییسی جوانی جمعیت را اولویت اصلی وزارت بهداشت خواند اظهار کرد: روند خیلی شدید کاهشی نرخ باروری و فرزندآوری کشور تا حدودی متوقف شده اما همچنان وضعیت نرخ باروری کشور و رشد جمعیتی کشور با برنامه‌ریزهای انجام شده، بسیار فاصله دارد.
در همین راستا در اجرای اصل یکصد و بیست و سوم (۱۲۳) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مصوب جلسه ۱۴۰۰/۰۷/۲۷کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی مطابق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی که با عنوان طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده بود، پس از موافقت مجلس با اجرای آزمایشی آن به مدت هفت سال در جلسه علنی روز سه‌شنبه مورخ ۱۳۹۹/۱۲/۲۶ و تأیید شورای محترم نگهبان، به پیوست ابلاغ می‌شود.
قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت
ماده ۱– در راستای اجرای سیاست‌های کلی جمعیت و خانواده و بندهای (۴۵)، (۴۶) و (۷۰) سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه و ماده (۴۵) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲) مصوب ۱۳۹۳/۱۲/۴ موضوع اجرای نقشه مهندسی فرهنگی کشور و سند جمعیت و تعالی خانواده و مواد (۷۲)، (۹۴)، (۱۰۲)، (۱۰۳)، (۱۰۴) و (۱۲۳) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، احکام مقرر در این قانون با رعایت مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی لازم‌الاجراء است.
وی با بیان اینکه قانون جوانی جمعیت، ۷۳ ماده، ۸۱ تبصره و ۲۳۶ تبصره دارد که ۵۹ درصد این موارد بر عهده وزارت بهداشت است، افزود: ۴۳ ماده، ۲۷ تبصره و ۹۷ حکم بر عهده وزارت بهداشت است که از این تعداد، ۲۰ ماده، ۱۵ تبصره و ۳۲ حکم برعهده معاونت بهداشت وزارتخانه است.
جوانی جمعیت اولویت اول وزارت بهداشت
رئیسی با بیان اینکه نیازمند برنامه‌ریزی‌های جدید در حوزه سالمندی هستیم، افزود: تمام وزارتخانه‌ها و ارگان‌های کشور می‌بایست به وظایف محوله خود در زمینه قانون جوانی جمعیت توجه کنند. موضوع جوانی جمعیت در کانون توجه وزارت بهداشت قرار گرفته و به عنوان اولویت اول برنامه‌های وزیر بهداشت به دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شده است. وزیر بهداشت در آخرین اجلاس روسای دانشگاه‌های علوم‌پزشکی اعلام کرد که موضوع جوانی جمعیت باید پیوست تمام برنامه‌های دانشگاه‌های علوم‌پزشکی باشد.
وی در ادامه با بیان اینکه موضوع جوانی جمعیت از اهمیت فراوانی برخوردار است، گفت: تمام وزارتخانه‌ها می‌بایست به موضوع جوانی جمعیت توجه کنند. اگر تمام وازتخانه‌ها به پای کار نیایند، نتایج مطلوب حاصل نمی‌شود. اگر روند کنونی نرخ تولد ادامه داشته باشد، شابد بتوان گفت که یک نفر از هر ۳ نفر سالمند باشد که یک فاجعه است. اگر روند کنونی ادامه داشته باشد، رشد جمعیت منفی می‌شود و به همین دلیل تمام دستگاه‌ها می‌بایست به پای کار بیایند.
وی گفت : جوانی جمعیت به عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی در توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر کشور دارای اهمیت ویژه‌ای است.
۱. پتانسیل اقتصادی
- نیروی کار جوان: جمعیت جوان می‌تواند به عنوان نیروی کار فعال و پویایی برای اقتصاد عمل کند.
- نوآوری و کارآفرینی: جوانان معمولاً با ایده‌های نو و خلاقانه، زمینه‌ساز رشد و توسعه در صنایع مختلف هستند.
۲. توسعه اجتماعی
- آموزش و مهارت‌آموزی: جوانان می‌توانند با کسب مهارت‌های جدید، به بهبود سطح آموزش و توانمندی‌های جامعه کمک کنند.
- تغییرات فرهنگی: جوانان معمولاً در تغییر و تحول فرهنگ و ارزش‌ها نقش مهمی ایفا می‌کنند.
۳. ثبات سیاسی
- مشارکت سیاسی: جوانان می‌توانند با مشارکت در فرآیندهای سیاسی و اجتماعی، به ثبات و توسعه دموکراسی کمک کنند.
- آگاهی اجتماعی: جوانان معمولاً نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی آگاهی بیشتری دارند و می‌توانند به عنوان فعالان اجتماعی عمل کنند.
۴. چالش‌های جمعیتی
- توازن سنی: جوانی جمعیت می‌تواند به توازن سنی در جامعه کمک کند و از بروز مشکلات ناشی از پیری جمعیت جلوگیری کند.
- برنامه‌ریزی برای آینده: شناخت نیازها و خواسته‌های جمعیت جوان، به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت کمک می‌کند.
صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت با اشاره به اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی موضوع جوانی جمعیت را به عنوان تکلیف راهبردی از دولت چهاردهم مطالبه کردند، گفت: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی باید اجرای قانون جوانی جمعیت را جدی پیگیری کند، زیرا یکی از دستگاه‌هایی است که در این زمینه نقش مؤثری دارد.
جمعیت را یکی از راهبردی‌ترین موضوعات بین المللی می‌دانند، زیرا بدون جمعیت فعال و پویا یعنی جوانان، هیچ کشوری قادر به ادامه مسیر نخواهد بود. دشمنان این مرز و بوم از روزهایی که چراغ خاموش به مرزهای فرهنگی و اجتماعی کشورهای مسلمان و به ویژه میهن اسلامی ما نفوذ کردند تا با شعارهای به ظاهر فرهنگی و متناسب با منابع زمین فرزند کمتر را ترویج دهند، به خوبی به ماهیت کار وافق بودند و در پس شعارهایشان نقشه‌های شومی در جریان بود؛ نقشه‌هایی که برای خانواده‌ایرانی نسخه فرزند کمتر می پیچید، اما برای خانواده غربی خانه پر سر و صدا، شلوغ و پر بچه ترسیم می کرد.
آیت الله خامنه‌ای (مدظله العالی)، مقام معظم رهبری بارها درباره لزوم افزایش جمعیت تذکر داده‌اند؛ کار به جایی رسید در پس غفلت مسئولان سیر رشد جمعیت نزولی شد و پژوهشگران و کارشناسان جمعیت شناسی کشور هشدار می‌دهند پنجره جمعیتی رو به بسته شدن می‌رود. حال چند سال بیشتر زمان نداریم تا جلوی کاهش جمعیت و نرخ نزولی شدن بدون ترمز و شتابان آن را بگیریم و از پیری جمعیت کشور جلوگیری کنیم. به روایت آمارها نرخ رشد جمعیت در پنج سال گذشته ۵۰ درصد کاهش داشته است و در سال ۱۴۲۹ از هر سه‌ایرانی، یک نفر سالخورده خواهد بود.
در سی ام اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۳ و براساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، رهبر معظم انقلاب اسلامی سیاست های کلی «جمعیّت» را به روسای قوای سه گانه و همچنین مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کردند. با ابلاغ این ۱۴ بند، دستگاه های مختلف موظف به بکارگیری این سیاست ها در تدوین برنامه ششم توسعه و اجرای آن شده اند تا چشم انداز رشد جمعیت کشور به همراه کیفیت و سلامت جامعه تضمین شود.
در بخشی از متن ابلاغیه رهبر معظم انقلاب آمده است:
… لازم است برنامه‌ریزی‌های جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور متناسب با سیاست‌های جمعیّتی انجام گیرد. همچنین ضروری است با هماهنگی و تقسیم کار بین ارکان نظام و دستگاه‌های ذیربط در این زمینه، اقدامات لازم با دقّت، سرعت و قوّت صورت گیرد.
نظر کارشناسان در مورد ضرورت جوانی جمعیت
کارشناسان در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی بر اهمیت جوانی جمعیت تأکید دارند و نظرات آن‌ها به وضوح نشان‌دهنده ضرورت این موضوع است. در ادامه به برخی از این نظرات اشاره می‌شود:
۱. نظرات اقتصادی
- پتانسیل رشد اقتصادی: بسیاری از اقتصاددانان معتقدند که جوانی جمعیت می‌تواند به عنوان یک عامل کلیدی در رشد اقتصادی عمل کند. افزایش نیروی کار جوان به بهبود تولید و بهره‌وری کمک می‌کند.
- نوآوری و کارآفرینی: کارشناسان اقتصادی بر این باورند که جوانان به دلیل روحیه کارآفرینی و نوآوری، می‌توانند به ایجاد مشاغل جدید و رونق اقتصادی کمک کنند.
۲. نظرات اجتماعی
- توسعه اجتماعی و فرهنگی: جامعه‌شناسان بر این نکته تأکید دارند که جوانان می‌توانند به عنوان کاتالیزورهای تغییرات اجتماعی عمل کنند. آن‌ها به ترویج ارزشهای جدید و بهبود شرایط اجتماعی کمک می‌کنند.
- آگاهی و مشارکت اجتماعی: جوانان معمولاً نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی آگاهی بیشتری دارند و می‌توانند در فرآیندهای تصمیم‌گیری مشارکت کنند.
۳. نظرات جمعیتی
- توازن سنی: کارشناسان جمعیتی به این نکته اشاره می‌کنند که جوانی جمعیت می‌تواند به توازن سنی در جامعه کمک کند و از چالش‌های ناشی از پیری جمعیت جلوگیری کند.
- برنامه‌ریزی برای آینده: آن‌ها بر اهمیت برنامه‌ریزی برای نیازهای جوانان و سرمایه‌گذاری در آموزش و بهداشت تأکید دارند تا از این پتانسیل به بهترین نحو بهره‌برداری شود.
۴. نظرات بهداشتی
- سلامت عمومی: کارشناسان بهداشت بر این باورند که جوانی جمعیت می‌تواند به بهبود وضعیت سلامت عمومی کمک کند. جوانان به دلیل توانایی جسمانی بهتر، می‌توانند بار بیماری‌ها را کاهش دهند.
- ترویج سبک زندگی سالم: جوانان می‌توانند به عنوان سفیران سلامت عمل کنند و با ترویج عادات سالم، به بهبود وضعیت بهداشت جامعه کمک کنند.
خانواده، نخستین نهاد اجتماعی است که به عنوان بنیادی‌ترین رکن در همه جوامع و تمامی اعصار وجود داشته و علیرغم تمامی تغییرات رخ داده در گذر زمان، همچنان جایگاه و منزلت خود را حفظ کرده است.
تاکنون تعاریف متعددی از خانواده ارائه شده است، تعداد قابل توجهی از صاحب‌نظران این حوزه معتقدند که خانواده واحدی است متشکل از یک زوج که با پیوند مورد تأیید جامعه از طریق ازدواج، همخوانی یا پذیرش در ارتباط متقابل قرار گرفته، با هم زندگی کرده، زاد و ولد داشته و به تربیت فرزندان می‌پردازند.
نکته حائز اهمیت این است که در فرایند استقرار مدرنیته و گذر از جامعه سنتی به جامعه مدرن، بسیاری از عناصر مهم سنتی ساختار فرهنگی جامعه، در هم شکسته شده و عناصر و ساختارهای جدیدی جایگزین آن‌ها می‌شود که یکی از ابعاد مهم این تغییر و تحولات فرهنگی در جامعه، تغییر ارزشهای سنتی و مدرن در حوزه خانواده است.
خانواده از کانون‌های تغییرات ارزشی جامعه محسوب می‌شود. در ایران هم به نوعی کمرنگ شدن سنت و رواج آزاداندیشی‌های نوین در حوزه خانواده رخ داده است که می‌تواند جنبه‌های مثبت و منفی به‌همراه داشته باشد.
به نظر می‌رسد خانواده از نظامی تولیدی به واحدی اجتماعی مبدل شده و از لحاظ ساختاری، کارکردی و جمعیتی دستخوش تغییراتی شده است که این تغییر، خود ناشی از تغییر نظام اجتماعی از اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی و به دنبال آن تضعیف خانواده گسترده و شکل‌گیری خانواده هسته‌ای است.
شکل جدید خانواده، ارزشهای جدیدی را نیز به همراه خود داشته است که متفاوت از ارزشهای خانواده گسترده و سنتی است. ورود نوسازی و گسترش شهرنشینی و صنعتی شدن در کشور ما تغییرات ارزشی، اهمیت فردگرایی و انتخاب‌های آزادانه را گسترش داده است که سبب شده سبک زندگی خانواده‌ها تغییر کند.
چه دلایلی باعث کاهش باروری در جامعه ما شده است و چه پیشنهادی دارید؟
این موضوع قطعا دارای ریشه‌ها و بسترهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و روان‌شناختی بوده که شایان تأمل و قابل بررسی است. مطالعات متعدد درباره دلایل کاهش باروری سخن گفته‌اند. توسعه و رواج روش‌های پیشگیری از بارداری در میان زوجین، تمایل زوجین به تنظیم خانواده و اهمیت بیش از پیش آن، گرایش به تحصیلات بالاتر، موانع و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی، ارزشهای فردگرایانه، تحرک اجتماعی، افزایش سن ازدواج، شهرنشینی، وضعیت اشتغال، درآمد، ظهور اندیشه‌های مدرن و باورهای مثبت نسبت به خانواده کوچک، تغییر سبک زندگی و تضعیف یا از دست رفتن کارکرد اقتصادی فرزندان، برخی از عوامل سوق‌دهنده زنان و مردان به سوی کاهش فرزندآوری است.
آموزش، بهداشت، مسکن، اشتغال، برابری و عدالت، کشاورزی و تغذیه، مسایل اکولوژیک و زیست محیطی، حاشیه‌نشینی و پیامدهای آسیب‌شناختی آن مانند فقر، کودکان خیابانی، کارتن‌خواب‌ها از جمله مفاهیمی است که با موضوع جمعیت و پویایی آن مرتبط است.
به‌طور حتم جوان بودن جمعیت یک امتیاز محسوب می‌شود اما کیفیت جمعیت جوان به معنای بسترسازی برای مشارکت در فرآیند توسعه به مراتب مقوله مهم‌تری بوده که ضروری است تا برنامه‌ریزان و مسئولان مرتبط به آن نگاه ویژه‌ای داشته باشند.
در نهایت اینکه کاهش باروری، ماهیت پیچیده‌ای داشته و تصمیم به فرزندآوری نیز دارای پیچیدگی‌های خاص خود و تحت تاثیر عوامل متنوع است، لذا زمانی می‌توان به نتیجه مطلوبی رسید که سیاست‌های جمعیتی نیز متناسب با همین پیچیدگی باشد و با رویکردی جامع و همه جانبه به ریشه‌ها و بسترهای این پدیده نگریست.
دلایل کاهش باروری در جامعه
کاهش باروری در جوامع مختلف، از جمله جامعه ما، به عوامل متعددی بستگی دارد. برخی از این دلایل عبارتند از:
۱. عوامل اقتصادی
- هزینه‌های زندگی: افزایش هزینه‌های زندگی و تأمین معیشت باعث می‌شود خانواده‌ها تمایل کمتری به داشتن فرزندان بیشتر داشته باشند.
- وضعیت شغلی و درآمد: عدم ثبات شغلی و درآمد پایین می‌تواند به تصمیم‌گیری برای کاهش تعداد فرزندان منجر شود.
۲. عوامل اجتماعی و فرهنگی
- تغییر در ارزش‌ها: تغییر در ارزشهای اجتماعی و فرهنگی، از جمله تمرکز بیشتر بر تحصیلات و کار، می‌تواند منجر به کاهش تمایل به فرزندآوری شود.
- افزایش سن ازدواج: با افزایش سن ازدواج، فرصت برای فرزندآوری کاهش می‌یابد.
۳. عوامل آموزشی
- آموزش و آگاهی: افزایش سطح تحصیلات و آگاهی در مورد مسائل بهداشتی و باروری می‌تواند به کاهش نرخ باروری منجر شود. زنان تحصیل‌کرده معمولاً تمایل دارند فرزندان کمتری داشته باشند.
- دسترسی به اطلاعات: دسترسی به اطلاعات درباره روش‌های پیشگیری از بارداری و برنامه‌ریزی خانواده نیز می‌تواند بر نرخ باروری تأثیر بگذارد.
۴. عوامل بهداشتی
- دسترسی به خدمات بهداشتی: دسترسی به خدمات بهداشتی و باروری می‌تواند بر تصمیم‌گیری خانواده‌ها در مورد تعداد فرزندان تأثیر بگذارد.
- مشکلات بهداشتی: مشکلات بهداشتی و نازایی نیز می‌توانند به کاهش باروری منجر شوند.
پیشنهادات برای افزایش باروری
برای مقابله با کاهش باروری و تشویق به فرزندآوری، می‌توان پیشنهادات زیر را در نظر گرفت:
۱. حمایت‌های اقتصادی
- تأمین مالی: ارائه کمک‌های مالی و تسهیلات برای خانواده‌ها، به ویژه در مراحل اولیه فرزندآوری، می‌تواند انگیزه‌ای برای افزایش باروری باشد.
- تسهیلات مسکن: ایجاد تسهیلات مسکن مناسب و ارزان برای خانواده‌ها می‌تواند به افزایش تمایل به فرزندآوری کمک کند.
۲. آموزش و آگاهی
- برنامه‌های آموزشی: برگزاری دوره‌های آموزشی برای خانواده‌ها در مورد مزایای فرزندآوری و روش‌های مؤثر تربیت فرزند می‌تواند تأثیرگذار باشد.
- اطلاع‌رسانی: افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت جوانی جمعیت و تأثیرات مثبت آن بر جامعه می‌تواند به تغییر نگرش‌ها کمک کند.
۳. تسهیلات اجتماعی
- مرخصی زایمان و والدین: ارائه مرخصی زایمان و والدین با حقوق مناسب می‌تواند به والدین کمک کند تا با آرامش بیشتری به تربیت فرزندان خود بپردازند.
- خدمات بهداشتی: بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی و باروری، به ویژه در مناطق روستایی و کم‌برخوردار، می‌تواند به افزایش نرخ باروری کمک کند.
۴. ترویج فرهنگ خانواده
- تشویق به ازدواج: ترویج فرهنگ ازدواج و خانواده می‌تواند به افزایش نرخ باروری کمک کند.
- حمایت از خانواده‌ها: ایجاد برنامه‌های حمایتی برای خانواده‌ها، مانند مشاوره‌های خانواده و خدمات اجتماعی، می‌تواند به تقویت نهاد خانواده و افزایش باروری کمک کند.
نتیجه‌گیری
کاهش باروری در جامعه ما به عوامل متعددی بستگی دارد و برای مقابله با این چالش، نیاز به برنامه‌ریزی و اقداماتی جامع و چندجانبه داریم. با توجه به پیشنهادات مطرح شده، می‌توان به بهبود وضعیت باروری و تأمین آینده‌ای پایدار برای جامعه کمک کرد.
دیدگاهتان را بنویسید