جاینام مورد بحث که معمولاً به دو صورت « یکه سعود » و « یکه صعود » در نوشتجات رسمی و تابلوهای اماکن عمومی شهر و روستا به چشم می خورد از توابع شهرستان راز و جرگلان در خراسان شمالی است . این آبادی که با مختصات طول جغرافیایی «۴۱ ˚۵۶ و عرض جغرافیایی»۱۱ ˚۳۸ و ارتفاع ۹۲۰ متر از سطح دریا در ۶۳ کیلومتری شمال غربی شهر راز قرار دارد ، در سال ۱۳۹۸ از تجمیع دو روستای علیا و سفلای هم نام خود و روستای مجاور به نام حسن‌آباد به شهر ارتقا یافت و به عنوان مرکز بخش جرگلان نیز در تقسیمات کشوری محسوب گردید .
همانطور که اشاره شد متأسفانه دوگانگی و به طریق اولی آشفتگیهایی در شکل نوشتاری یا رسم الخط نام این شهر در میان مکتوبات رسمی ادارات دولتی و نهادهای مردمی و در سطح جامعه دیده می شود .
برای نمونه ، مرکز آمار ایران بر حسب گزارشی که از استانداری خراسان شمالی و فرمانداری مربوطه دریافت می کند اسم این شهر را به صورت « یکه سعود» در اسناد خود نگاشته است و چنین است شیوه نگارش شهرداری این شهر . اداره راه و ترابری تابلوهایی با نوشته « یکه صعود» در مسیر جاده ها نصب کرده است و اداره تربیت بدنی نیز در همه جا همین رسم الخط را برای نام این شهر به کار می برد. همچنین در فضای مجازی هر کس بنا بر سلیقه خود و وجه تسمیه ای که برای آن قائل است یکی از صورتهای املایی فوق را اختیار می کند.
آنانکه نام این شهر را با حروف سین و عین ( سعود) می نویسند در توجیه آن میگویند کلمه « سعود» جمع سعد است به معنای سعادتها ، نیک بختی ها و خجستگی ها ؛ و این معنا را برازنده چنین شهری می دانند و آنانکه این جاینام را با حروف صاد و عین می نویسند معنای بالا رفتن و ارتقاء و پیشرفت را برای نام آن بر می گزینند. اما واقعیت این است که برای نام این آبادی نه املای « سعود » صحیح است و نه املای « صعود » ؛ بلکه درست آن است که به شکل « سئود » نگاشته شود . دلیلش به وجه تسمیه آن بازمی گردد.
در وجه تسمیه این شهر ، همه بزرگان و مطلعین منطقه جرگلان بالاتفاق اظهار داشته اند که در زمانهای قدیم یک درخت بید ( در زبان ترکمنی « سووت» [suwut ] گفته می شود) در ضلع غربی کنار این آبادی قرار داشته است و به همین دلیل آن را « یکه سووت » ( به معنای تک درخت بید) نامگذاری کرده اند. معادل واژه بید در ترکی بجنوردی « سیّد » است که این لفظ صورت دیگری از « سوود » در این زبان می باشد .
از سوی دیگر، اگرچه صورت نوشتاری « سعود» ریشه در سعد و یمن و مبارکی دارد ولی تداعی کننده عربستان سعودی است که در هر دو صورت از فلسفه نامگذاری آن به کلی دور است . همچنین اگر این واژه به صورت « صعود» نوشته شود باز هم هیچ ربطی به وجه تسمیه این آبادی ندارد. پس برویم سراغ سئود که صورت تغییر یافته سووت است.
اما می دانیم که واژگان در زبانهای طبیعی معمولاً در طول زمان و کثرت تداول طی قواعدی دستخوش تحولات آوایی قرار می گیرند. در گویش ترکمنی نیز واژه سووت نیز طی یک فرایند آوایی تبدیل به سوود شده است. یعنی به زبان آواشناسی ، طبق یک قاعده آوایی صامت انسدادی دندانی بی واک [ t ] در اثر همگونی آوایی با صامت واکدار مجاور خود [r] تبدیل به صامت انسدادی واکدار [d ] می شود ؛ مانند کلمه « یورت » در ترکی که تبدیل به « یورد» شده است .
واژه ترکمنی سووت [ suwut ] فارغ از تلفظ اصیل آن در زبان ترکمنی، به هر حال در زبان فارسی که زبان رسمی کشور است به صورت [ so?ud ] تلفظ می شود ؛ یعنی واج بین دو مصوت آن [ w ]به صورت انسدای چاکنایی[ ؟ ] ادا می شود که نزدیک ترین رسم الخط برای این صامت در زبان فارسی (ء) است. بنابراین درست آن است که این صامت به صورت همزه پایه دار (سئود) نوشته شود . با انتخاب چنین املایی هم صامت انسدادی چاکنایی درست تلفظ می شود که با ساختار آوایی زبان فارسی مطابقت دارد و هم به وجه تسمیه آن که درخت بید است و به صورت « سوود « و « سّید » در لهجه های ترکمنی و ترکی بجنوردی تلفظ می شود نزدیکتر است . بنابراین املای « سئود » برای نام این شهر از نظر زبانشناسی قابل توجیه است.
ضمناً در اولین تحقیقی که در دهه ۱۳۲۰ برای تهیه فرهنگ جغرافیایی ایران توسط دایره جغرافیایی ستاد ارتش در کشور انجام شد و طی آن مأمورین اعزامی در مسافرتهایی که با کمک ادارات و مطلعین محلی از آبادیهای این منطقه به عمل آوردند ، نام این آبادی بر اساس وجه تسمیه آن به صورت « یکه سئود بالا» و « یکه سئود پایین» ثبت شده است که در صفحه ۴۴۱ جلد نهم این کتاب قابل رجوع است و تأییدی است بر دلایل زبانشناختی که در بالا اقامه گردید.
- نویسنده : دکتر حسن ستایش
لینک کوتاه :
https://BazarkasbkarOnline.ir/?p=35827
