پیشنهاد ثبت «روز ملی هندسه و تفکر علمی» به افتخار احمد سجزی سیستانی

۵ آبان، روزی برای احیای خرد ایرانی؟

به گزارش خبرنگار بازار کسب و کار سیستان، دیار زال و رستم، تنها در افسانه‌ها و اسطوره‌ها خلاصه نمی‌شود؛ این سرزمین در طول تاریخ یکی از کانون‌های خرد و دانایی در ایران‌زمین بوده است.

در دل همین تمدن کهن، شهری به‌نام سجستان یا سجِز وجود داشت که امروزه زابل نامیده می‌شود.

از دل خاک این شهر، قرن‌ها پیش از گالیله و کپرنیک، اندیشمندی برخاست که حرکت زمین را مطرح کرد: احمد بن عبدالرحمان سجزی.

بنیاد نیمروز سیستانی‌ها، با هدف احیای نام این دانشمند برجسته، پیشنهاد داده است که پنجم آبان‌ماه در تقویم رسمی کشور به عنوان «روز ملی هندسه و تفکر علمی» ثبت شود.

محمد آذری، در گفت‌وگو با خبرنگار بازار کسب‌وکار، این طرح را تلاشی برای پیوند دوباره هویت ایرانی با تفکر منطقی و روش علمی دانست.

او گفت: سیستان مهد علم و دانایی است و شایسته است یاد یکی از بزرگ‌ترین مهندسان جهان اسلام با روزی ملی گرامی داشته شود.

اما چرا پنجم آبان؟ آذری پاسخ می‌دهد: عدد پنج، نماد توازن و نسبت طلایی در هندسه است و آبان، نماد روشنی و خرد. از سوی دیگر، این روز در تقویم رسمی کشور هنوز مناسبتی ندارد و ظرفیت فرهنگی ثبت ملی را داراست.

در نگاه او، انتخاب چنین روزی صرفاً اقدامی نمادین نیست بلکه حامل پیام روشن‌تری است: بازگشت به تفکر علمی، نظم، دقت و عقلانیت در جامعه‌ای که امروز بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز دارد.

اهداف بنیاد نیمروز در این طرح چندگانه عنوان شده است. از جمله ترویج هندسه و تفکر علمی در آموزش رسمی کشور، الگوسازی از مفاخر ایرانی برای نسل جوان و معرفی سیستان به عنوان یکی از خاستگاه‌های علم در ایران باستان.

به گفته آذری، ثبت این روز می‌تواند روح تازه‌ای به آموزش ریاضی، نجوم و مهندسی در مدارس و دانشگاه‌ها بدمد و از سوی دیگر، نوعی بازشناسی هویت علمی ایرانی را رقم بزند.

شخصیت علمی احمد بن عبدالرحمان سجزی، کمتر در کتاب‌های درسی و منابع عمومی کشور معرفی شده است.

این دانشمند قرن چهارم هجری، در حوزه هندسه، اخترشناسی و ابزارسازی علمی سرآمد زمان خود بود.

او نه‌تنها نظریه حرکت زمین را مطرح کرد، بلکه ابزار نجومی پیچیده‌ای به نام «آله‌السطوح» یا همان اسطرلاب دوار را ساخت.

اگر این پیشنهاد به تصویب برسد، تقویم رسمی ایران شاهد روزی خواهد بود که نه‌تنها نام یکی از مفاخر فراموش‌شده علم جهانی را زنده می‌کند، بلکه مفهومی نو از «تفکر علمی ایرانی» را وارد عرصه آموزش و فرهنگ کشور می‌سازد.

ابوریحان بیرونی نیز در آثار خود از سجزی یاد می‌کند و می‌نویسد: من اسطرلابی دیدم که احمد سجزی بر اساس حرکت زمین ساخته بود.

از سجزی آثار متعددی برجای مانده است؛ از جمله «العمل بالاسطرلاب»، «الاشکال الهندسیه» و رساله‌هایی درباره نظریه افلاک و ابعاد اجسام.

این منابع امروز برای مورخان علم گواهی است بر جایگاه والای او در تاریخ علم جهان.

به گفته آذری، منابعی چون «الفهرست ابن ندیم»، «الآثار الباقیه بیرونی» و «دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» نام و آثار او را ثبت کرده‌اند.

اما نکته جالب آن است که بسیاری از پژوهشگران غربی، از جمله جورج سارتون، او را از پیشگامان تفکر علمی در جهان اسلام می‌دانند.

ثبت چنین روزی، از دید کارشناسان فرهنگی، می‌تواند چند دستاورد مهم داشته باشد.

در حوزه آموزش، فرصتی برای بازنگری در شیوه‌های تدریس هندسه و ریاضیات خواهد بود.

در بعد فرهنگی، هویت علمی ایران را در کنار میراث ادبی و اسطوره‌ای برجسته‌تر می‌سازد.

در حوزه علمی، توجه دوباره به ریاضیات، نجوم و طراحی ابزارهای دقیق را در دانشگاه‌ها تقویت می‌کند.

و در سطح بین‌المللی، جایگاه ایران را در تاریخ علم جهانی یادآور می‌شود.

اما همه کارشناسان هم‌نظر نیستند. برخی از منتقدان بر این باورند که ثبت چنین روزهایی اگر به فعالیت‌های آموزشی و بودجه پژوهشی منجر نشود، تنها در حد شعار باقی می‌ماند.

آنان تأکید دارند که گرامی‌داشت نام دانشمندان باید با حمایت عملی از پژوهش و نوآوری در کشور همراه باشد.

در مقابل، گروهی دیگر این اقدام را گامی مهم برای «فرهنگ‌سازی علمی» می‌دانند و معتقدند از همین نقطه می‌توان بازنگری در ذهن جامعه نسبت به علم را آغاز کرد.

از نگاه فرهنگیان، اگر این روز به فرصتی برای معرفی دانشمندان ایرانی در مدارس تبدیل شود، نسل جدید با مفاخر خود پیوند بیشتری پیدا می‌کند.

در عین حال، برخی جامعه‌شناسان معتقدند بازشناسی مفاخر علمی ایرانی می‌تواند به افزایش «اعتماد به نفس ملی» در عرصه علم و فناوری کمک کند.

محمد آذری در بخش دیگری از گفت‌وگو می‌گوید: برای گرامی‌داشت این روز، برنامه‌های متعددی پیش‌بینی کرده‌ایم، از جمله مسابقات طراحی اسطرلاب، سخنرانی‌های علمی، انتشار موشن‌گرافی زندگی سجزی و اعطای نشان سجزی به معلمان و دانش‌آموزان خلاق.

او تأکید کرد که کمپینی رسانه‌ای با عنوان #روز_ملی_هندسه نیز در حال شکل‌گیری است تا زمینه گفت‌وگو و تبادل نظر میان نخبگان، فرهنگیان و رسانه‌ها فراهم شود.

به گفته وی، طراحان و هنرمندان نیز می‌توانند در فراخوان طراحی لوگو و نماد این روز مشارکت کنند.

او در پایان از همه مردم، فرهنگیان و دانشگاهیان دعوت کرد تا در این حرکت ملی سهیم شوند و با امضای طومار الکترونیکی، از ثبت این روز در تقویم کشور حمایت کنند.

پیشنهاد بنیاد نیمروز، اگرچه هنوز در مراحل اولیه بررسی است، اما در فضای فرهنگی کشور بازتاب گسترده‌ای داشته است.

کارشناسان آموزش، ثبت چنین روزی را فرصتی برای تغییر نگرش نظام آموزشی از حفظیات به سمت «تفکر تحلیلی و مسئله‌محور» می‌دانند.

برخی تحلیلگران نیز معتقدند این پیشنهاد، نگاهی نمادین اما عمیق به ضرورت بازگشت به علم و عقلانیت ایرانی دارد.

به گفته آن‌ها، در دورانی که جامعه با چالش‌های اقتصادی و فرهنگی روبه‌رو است، احیای نام دانشمندی که قرن‌ها پیش از اروپاییان از حرکت زمین سخن گفته، خود پیامی امیدبخش دارد.

نکته قابل تأمل بازار کسب‌وکار:

ثبت «روز ملی هندسه و تفکر علمی» اگر با برنامه‌های آموزشی و اقتصادی همراه شود، می‌تواند پیامدهای مثبتی در بازار کار ایران داشته باشد.

ترویج مهارت‌های تفکر منطقی و هندسی در مدارس، مستقیماً به پرورش نیروی انسانی خلاق، مهندس‌محور و مسئله‌حل‌کن منجر می‌شود؛ امری که در صنایع نو، فناوری و طراحی شهری حیاتی است.

از سوی دیگر، چنین نام‌گذاری‌هایی می‌تواند بستری برای رشد «دیپلماسی علمی» و جذب سرمایه‌گذاری در حوزه‌های پژوهشی و فناورانه باشد.

و در نهایت، بازگشت به ریشه‌های علمی ایران‌زمین، خود نوعی سرمایه‌گذاری فرهنگی بلندمدت است؛ سرمایه‌ای که بازار آینده کشور را نه با نفت، بلکه با دانش و تفکر می‌سازد.

آیا وقت آن نرسیده است که ایران، بار دیگر، به سرزمین هندسه و خرد تبدیل شود؟