معمای سرقت حجاری ۵ هزار ساله غار کیارام

سرقت نگاره «گردونه مهر» از دیواره صخره غار باستانی کیارام شهرستان گالیکش، مهمترین اتفاق مرتبط با میراث فرهنگی و تاریخ گلستان در روزهای اخیر است که با وجود اظهارنظرهای گوناگون هنوز منجر به تعیین سرنوشت این حجاری ۵ هزار ساله نشده است.
زمان دقیق سرقت گردونه مهر مشخص نیست اما خبر این اتفاق از ۲ روز گذشته منتشر شد و هنوز معلوم نیست که این اثر از سوی سودجویان به سرقت رفته یا توسط افراد ناآگاه تخریب شد.
آن چه که اهمیت این سنگ نگاره را بیشتر می کند، تاریخ چند هزار ساله آن به عنوان یکی از نشانه های قدمت بالای باورهای دینی در میان مردم گلستان است.
غار کیارام کجاست؟
غار کیارام که در میان اهالی به «غار وسط دلدل» شهرت دارد در ۶ کیلومتری روستای فرنگ از توابع دهستان فارسیان در شهرستان گالیکش قرار دارد و براساس منابع تاریخی و مستندات، قدیمی ترین بقایای حضور انسان در گلستان مربوط به دوره پارینه سنگی میانه (حدود صدهزار سال پیش) در این غار به دست آمده است.
دسترسی به غار کیارام بر خلاف برخی دیگر از غارهای مشابه، دشوار نیست و دسترسی آسان، نزدیکی به منبع تامین آب (رودخانه فصلی جلوی دهانه غار)، روشنایی نسبی داخل غار، امنیت و موقعیت جغرافیایی آن از جمله ویژگی هایی است که سبب برتری این غار شده و به همین دلیل به طور پیوسته برای مدت درازی در طول تاریخ سکونتگاه انسان بود.
غار وسط دلدل برای اولین بار در سال ۱۳۴۲ توسط پرفسور مک برنی مورد بررسی، شناسایی و گمانه زنی باستان شناختی قرار گرفت که نتیجه آن، پیدایش آثار فرهنگی از دوره های اسلامی، عصر آهن و ابزارهای سنگی دوره پارینه سنگی بود.
گفته می شود غار کیارم به عنوان قدیمی ترین غار مسکونی در شمال کشور، تنها محوطه پارینه سنگی است که بقایای کرگدن در آن شناسایی شده است.
نگاره گردونه مهر
یکی از زیبایی ها و دلایل شهرت غار کیارام،نگاره ای از تصویر گردونه مهر (از ایزدان محبوب ایران باستان) است که بر دیواره صخره سمت راست دهانه غار در ضلع شمالی آن در داخل یک دایره حجاری شده بود.
قطر تقریبی دایره حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر و عمق حجاری بین ۱ تا ۳ میلی متر و جهت حرکت ضلع ها یا شاخه های گردونه مهر در جهت حرکت عقربه های ساعت بود.
گفته می شود این نگاره که بر اثر گذشت زمان و جنس صخره ها اندکی کمرنگ شد، یکی از قدیمی ترین نقش های اعتقادی آریایی ها است.
نقش گردونه مهر چلیپایی (صلیب) است که سر چهار خط آن به سویی کج شده است و به شکلی چلیپا را شکسته است.
سرقت یا تخریب ناآگاهانه؟
از چند روز گذشته که این اثر از بین رفته، اظهار نظرهای گوناگونی پیرامون آن انجام شد تا در نهایت شب گذشته اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گلستان نسبت به آن واکنش نشان داد.
در اطلاعیه این اداره کل آمده است: اصالت تاریخی- فرهنگی نقش موسوم به «گردونه مهر» مورد تایید پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری قرار نگرفته و در گزارش‌های باستان‌شناسی پروفسور مک‌برنی ( در سال ۱۳۴۲) و دکتر جبرئیل نوکنده ( در سال ۱۳۷۸) و نیز در پرونده ثبت ملی این اثر اشاره‌ای به این نقش نشده است.
در این پیام آمده است: تخریب ورودی غار کیارام صرف نظر از اصالت و وجود این نشانه تاریخی، دارای عنوان مجرمانه است و متعرضان بر اساس ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی مورد پیگرد قانونی قرار گرفته‌اند.
اداره‌ کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گلستان در این پیام یادآوری می کند که نقش گردونه مهر در بدنه شمالی دهانه غار کیارام در سال ۱۳۹۲ مورد توجه قرار گرفت.
باستان شناس و کارشناس ارشد فرهنگ و زبان‌های ایران نیز در این رابطه گفت: گردونه مهر نگاره‌ای است بسیار کهنسال که در نزد پیشینیان به عنوان نماد نیروهای نهفته آسمانی به‌شمار می‌آمد و نام‌های دیگر آن چلیپا، گردونه خورشید و صلیب شکسته است.
علیرضا حصارنوی اظهار داشت: گردونه مهر نمایانگر پیوند با خورشید، ماه و عناصر آب، باد، آتش و خاک به عنوان بر پا دارنده هستی و آفرینش جهان و آدمیان محسوب می‌شود و آیین مهر یکی از آیین‌های مذهبی ایرانیان باستان بود که پس از آمدن زرتشت کنار گذاشته شد.
وی ادامه داد: در دوره‌هایی که زرتشت به انحراف کشده شد دوباره آیین مهر به عنوان یکی از آموزه‌های دینی در میان زرتشتیان نفوذ کرد و نماد آیین مهر همان گردونه مهر یا صلیب شکسته است.
این باستان شناس تاکید کرد: حکاکی گردونه مهر در دهانه غار کیارام نشان دهنده قدمت بالای باورهای دینی در میان مردم گلستان است.
حصارنوی افزود: قدمت نقش گردونه مهر که به علت گذشت زمان و جنس صخره ها در حال کم رنگ شدن و در نهایت محو کامل بوده بر اساس شواهد به لحاظ تاریخی به حدود پنج هزار سال پیش می‌رسد.
تاکنون ۸۷۸ اثر تاریخی و فرهنگی و طبیعی گلستان در فهرست آثار ملی ثبت شده و برج قابوس و جنگل‌های هیرکانی، آثار ثبت جهانی شده استان این است.
شهرستان گالیکش با افزون بر ۶۳ هزار نفر جمعیت در شرق گلستان واقع است.