مسیر تازه اقتصاد روستایی در گلستان
بازار کسب و کار – گلستان ۱ شهریور ۱۴۰۴ – با ابلاغ شیوهنامه تامین و توزیع بنزین ویژه (سوپر) توسط وزارت نفت، فصل جدیدی در بازار سوخت ایران آغاز شده است: ورود بنزین سوپر وارداتی به بستر بورس انرژی و کشف قیمت آن از طریق مکانیسم بازار آزاد. این تحول، که از اولین اجراییسازی تبصره ۸ ماده واحده قانون بودجه ۱۴۰۳ محسوب میشود، گامی استراتژیک در جهت تفکیک بازار سوخت یارانهای از سوخت آزاد و کاهش رانتزدایی در توزیع فرآوردههای نفتی است.
سیاست جدید: جداسازی سوخت یارانهای و آزاد
ماده ۹ آییننامه اجرایی تبصره ۸ ماده واحده قانون بودجه ۱۴۰۳، که در ۲۲ آبان سال گذشته توسط محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهور، به دستگاههای اجرایی ابلاغ شد، مجوز واردات و توزیع بنزین سوپر توسط اشخاص حقوقی بخش خصوصی را در چارچوبی شفاف و مجزا از زیرساختهای توزیع یارانهای فراهم کرد. بر این اساس، این فرآورده با قیمت غیریارانه و از طریق بازار رقابتی به مصرفکنندگان عرضه خواهد شد.
بورس انرژی: تابلوی کشف قیمت بنزین سوپر
در گام عملیاتی، شرکت بورس انرژی ایران روز یکم شهریور اعلام کرد که شیوهنامه تامین و توزیع بنزین ویژه (سوپر) رسمیسازی و به این بورس ابلاغ شده است. طبق این سند، واردکنندگان مجاز — که باید حداقل سه سال سابقه فعالیت در حوزه صادرات، واردات، تولید یا توزیع فرآوردههای نفتی داشته باشند — میتوانند مجوز واردات خود را از طریق درگاه ملی مجوزها دریافت کنند.
محمد نظیفی، مدیرعامل بورس انرژی، در گفتوگویی تأکید کرد که بورس تنها به عنوان «تابلوی کشف قیمت» بین واردکنندگان و توزیعکنندگان عمل خواهد کرد.
وی گفت: «هدف این است که بدون دخالت اداری و رانتزدایی، قیمت بنزین سوپر از طریق رقابت طبیعی بازار تعیین شود. واردکنندگان در بورس عرضهکننده هستند و توزیعکنندگان — که خود مجازند — خریداران این محصول خواهند بود.»
چشمانداز قیمتی: از ۵۰ هزار تومان به بالا
بر اساس برآوردهای وزارت نفت، قیمت بنزین سوپر وارداتی ممکن است به دلیل هزینههای خرید، حملونقل و حاشیه سود واردکنندگان به بیش از ۵۰ هزار تومان در لیتر برسد.
محسن پاکنژاد، وزیر نفت، در حاشیه جلسه هیئت دولت تأکید کرد: «این محصول در جایگاههای خاص و به صورت آزاد عرضه میشود و قیمت آن بر اساس هزینه تمامشده و سود منطقی بخش خصوصی تعیین خواهد شد.»
در حالی که قیمت بنزین معمولی در بورس طی دو سال گذشته سهبرابر شده، ورود بنزین سوپر با مکانیسم آزاد بازار، نهتنها نویدبخش شفافیت بیشتر در توزیع سوخت است، بلکه گامی استراتژیک در جهت تفکیک کامل سوخت یارانهای از سوخت آزاد و کاهش دخالت اداری در قیمتگذاری.
برای دریافت مجوز واردات و توزیع بنزین سوپر، شرکتهای علاقهمند علاوه بر سه سال سابقه فعالیت، باید قرارداد معتبری با شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران در حوزه «واگذاری مدیریت زنجیره تأمین و توزیع» منعقد کنند. مدت اعتبار مجوز حداکثر یک سال است و قابل تمدید است.
همچنین، بر اساس شیوهنامه، بنزین سوپر باید دارای استاندارد یورو ۵، استاندارد ملی ۲۲۹۲۰ و درجه اکتان ۹۵ یا بالاتر باشد.
تجربه دو ساله بورس: رشد ۳۰۰ درصدی قیمت بنزین معمولی
در موازات آمادهسازی برای ورود بنزین سوپر، بررسی عملکرد دو ساله بورس انرژی در عرضه بنزین معمولی نشاندهنده تحولات قابل توجهی در بازار فیزیکی است. از تیر ماه ۱۴۰۲ تا تیر ماه ۱۴۰۴، قیمت بنزین در رینگ داخلی بورس انرژی از حدود ۲۰ هزار تومان به ۶۲ هزار تومان در لیتر رسیده است که معادل رشد ۳۰۰ درصدی است.
در این مدت، عرضههای بورسی عمدتاً محدود به محصولات پتروشیمی بوده و تنها سه شرکت — پتروشیمی امیرکبیر، پتروشیمی ایلام و پتروشیمی شازند — به عنوان تولیدکننده بنزین در بورس فعالیت داشتهاند. هیچ بنزین پالایشگاهی تاکنون در بورس عرضه نشده است.
در رینگ بینالمللی نیز نوسانات قیمتی چشمگیر بوده است؛ به گونهای که قیمت ۱۰ هزار تن بنزین شازند در دی ماه ۱۴۰۲ لیتری ۳۰ دلار بود، اما در اسفند همان سال به لیتری ۱۱۳ دلار رسید — رشدی بیش از ۴ برابری در تنها دو ماه.
بر اساس برنامهریزی بورس انرژی، در گام اول، جایگاهداران به عنوان خریدار نهایی در نظر گرفته نمیشوند، اما در آینده نزدیک میتوانند به عنوان توزیعکنندگان نهایی وارد چرخه شوند. این رویکرد میتواند به تدریج شاهد گسترش شبکه عرضه بنزین سوپر در جایگاههای مخصوص باشد.
ورود بنزین سوپر به بورس انرژی، نه تنها یک تحول در نحوه عرضه سوخت است، بلکه نمادی از حرکت به سمت بازارسازی و شفافسازی در بخش حیاتی انرژی است. با حذف دخالت مستقیم دولت در قیمتگذاری و اتکا به مکانیسم عرضه و تقاضا، بورس انرژی نقش کلیدی به عنوان بازار اولیه و ثانویه برای فرآوردههای نفتی ایفا خواهد کرد.
در حالی که هنوز سهم بنزین بورسی در کل مصرف داخلی ناچیز است، این حرکت میتواند پایهای برای بازسازی بازار سوخت ایران در بلندمدت باشد — بازاری که بر اساس رقابت، شفافیت و کاهش رانت شکل گرفته باشد.
نکته قابل تامل بازار کسب و کار:
این تحول میتواند به عنوان آزمایشی برای تفکیک کامل سوخت یارانهای از سوخت آزاد در نظر گرفته شود. موفقیت آن به شفافیت در اجرای شیوهنامه، نظارت مؤثر بر واردکنندگان و جلوگیری از تشکیل کارتلهای توزیعی بستگی دارد. در موازات این، افزایش تولید داخلی بنزین با استانداردهای بالا نیز میتواند فشار قیمتی را کاهش دهد و وابستگی به واردات را مدیریتپذیرتر کند.
دیدگاهتان را بنویسید