مسیر تازه اقتصاد روستایی در گلستان
به گزارش خبرنگار بازار کسب و کار | گلستان، استانی با پوششهای طبیعی گسترده، این روزها با تهدیدات فزایندهای روبروست که میتواند زیربنای اقتصادی و اجتماعی منطقه را به خطر بیندازد. با ۴۵۲ هزار هکتار جنگل هیرکانی در نوار جنوبی و ۸۶۲ هزار هکتار مرتع در شمال، این استان نه تنها تنوع زیستی غنی دارد، بلکه معیشت هزاران نفر از جوامع محلی نیز به آن وابسته است.
کارشناسان هشدار میدهند که بیماریهای گیاهی، آفات مهاجم و بهرهبرداری غیرمجاز اگر بدون مداخله فوری ادامه یابد، گلستان ممکن است بخش قابل توجهی از میراث طبیعی خود را از دست بدهد. مریم یوسفی، کارشناس گیاهپزشکی ادارهکل منابع طبیعی گلستان، میگوید: «زمان محدود است و هر تأخیر میتواند هزینههای جبرانناپذیری بر اقتصاد محلی و امنیت غذایی وارد کند.»
جنگلهای هیرکانی، بخشی از قدیمیترین اکوسیستمهای جهان، در سالهای اخیر با بیماریهایی مواجه شدهاند که خشکسالی آنها را تشدید میکند. بیماری زغالی بلوط که از طریق ریشه و تنه درختان نفوذ میکند، موجب پوسیدگی داخلی و مرگ دستهجمعی درختان شده است.
در کنار آن، پوسیدگی فتیله نارنجی ممرز نیز سلامت درختان ممرز را به خطر انداخته و زرد شدن زودرس برگها و ریزش آنها موجب کاهش پوشش جنگلی شده است.
آفات جنگلی نیز خسارات شدیدی ایجاد کردهاند. پروانه برگخوار با خوردن برگها درختان را در برابر خشکی و باد آسیبپذیر میکند، در حالی که ابریشمباف ناجور با تارهای ابریشمی روی شاخهها، تنفس درختان را مختل میکند و جمعیت آن در فصل بهار به سرعت افزایش مییابد.
شبپره شمشاد، آفتی مهاجم از طریق واردات گیاهان، بوتههای شمشاد را نابود کرده و تنوع زیستی را کاهش میدهد. ملخها در مراتع شمالی گلستان، به ویژه در گنبدکاووس، مراوهتپه و آققلا، علفزارها را میبلعند و زمینه فرسایش خاک را فراهم میکنند.
مریم یوسفی تصریح میکند که این آفات و بیماریها نه تنها رشد گیاهان را کاهش میدهند، بلکه مرگ پوشش گیاهی را تسریع کرده و هزینههای مدیریت منابع طبیعی را افزایش میدهند و زیستگاه حیات وحش را تهدید میکنند.
بهرهبرداری غیرمجاز، زخم دیگری بر پیکره طبیعت گلستان است. برداشت بیرویه قارچ ترافل که با ریشه بلوط و ممرز همزیستی دارد، موجب آسیب به ریشهها و کاهش حاصلخیزی خاک شده و اکوسیستم را مختل کرده است.
این بهرهبرداری نه تنها جوامع محلی را از منابع پایدار محروم میکند، بلکه چرخهای از فقر و تخریب بیشتر ایجاد میکند.
تغییرات اقلیمی، از جمله کاهش ۳۰ درصدی بارش و افزایش دما در دهه اخیر، شرایط را برای گسترش بیماریها و آفات فراهم کرده است. درختان ضعیف شده در برابر این تهدیدات آسیبپذیرتر شدهاند.
عوامل دیگری همچون واردات گونههای مهاجم، جنگلزدایی برای توسعه کشاورزی و صنعتی، آلودگی هوا و آب و کوبیدگی خاک ناشی از تردد غیرمجاز، نقش مؤثری در تشدید بحران دارند.
یوسفی هشدار میدهد که تأخیر در تخصیص اعتبارات برای مدیریت آفات و بیماریها کارایی عملیات را به صفر میرساند، در حالی که سمپاشی و روشهای بیولوژیکی سالانه میلیونها تومان هزینه بر میدارد.
رضا ناصری، معاون حفاظت و امور اراضی ادارهکل منابع طبیعی گلستان، معتقد است تهدیدات جنگلی اثرات اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی دارند؛ کاهش تولید چوب و محصولات فرعی، مهاجرت جوامع محلی و افزایش آتشسوزیهای طبیعی نمونههایی از این پیامدها هستند.
ادارهکل منابع طبیعی گلستان اقداماتی برای مهار بحران آغاز کرده است. در پارک جنگلی قرق گرگان و منطقه چقر کردکوی، عملیات بیولوژیکی با استفاده از باکتریها و قارچهای مفید و آبیاری پای درختان اجرا شده که تا ۲۰ درصد سیستم ریشهای را تقویت کرده است.
برای مقابله با شبپره شمشاد، محلولپاشی با مواد غیرشیمیایی انجام شده و تخمهای ابریشمباف ناجور به صورت دستی جمعآوری شده است. در شهرستانهای آزادشهر و مینودشت، سمپاشی هدفمند علیه ملخها انجام شده است.
با وجود این اقدامات، پراکندگی و وابستگی به اعتبارات محدود، مانع تحقق کنترل جامع میشود. یوسفی بر ضرورت تخصیص بودجه حداقل سه ماه پیش از فصل ظهور آفات تأکید دارد.
مدیریت تلفیقی آفات، شامل روشهای مکانیکی، بیولوژیکی و شیمیایی محدود، به عنوان راهکار پایدار پیشنهاد شده است که میتواند بدون آسیب به محیط زیست، کنترل بلندمدت ایجاد کند.
سرمایهگذاری در حوزههای نوین و آموزشهای مشارکتی با زبان محلی برای جوامع بومی، استفاده از دانش سنتی و تشکیل انجمنهای مردمی برای نظارت و توسعه اپلیکیشنهای گزارش سریع آفات، از دیگر پیشنهادات کارشناسان است.
همکاری بیننهادی با مراکز تحقیقاتی، دانشگاهها، اداره هواشناسی، حفاظت محیط زیست و مدیریت حفظ نباتات جهاد کشاورزی، برای تبادل دادهها و پیشبینی تغییرات آبوهوایی حیاتی است.
استفاده از دادههای ماهوارهای برای نقشهبرداری کانونهای آلوده میتواند عملیات کنترل را هدفمند کند و هزینههای مدیریت را کاهش دهد.
تهدیدات منابع طبیعی گلستان، از آفات و بیماریها تا بهرهبرداری غیرمجاز، یک بحران چندبعدی است که اگر مهار نشود، اکوسیستم، مراتع و اقتصاد وابسته به طبیعت فرو خواهد ریخت.
حفظ این منابع وظیفهای زیستمحیطی و ضرورتی اقتصادی و اجتماعی برای توسعه پایدار است.
تخصیص فوری اعتبارات، تقویت آموزشهای مردمی، بهرهبرداری از فناوری و همکاریهای گسترده، کلید مبارزه با این بحران هستند.
کارشناسان محیط زیست تأکید دارند که هرگونه کوتاهی، نه تنها به جنگلها و مراتع آسیب میزند، بلکه امنیت غذایی و معیشت محلی را نیز به خطر میاندازد.
تأثیر مستقیم این بحران بر گردشگری طبیعی استان نیز محسوس است؛ گردشگرانی که به جنگلها و مراتع سرسبز علاقه دارند، با کاهش جذابیت اکوسیستم مواجه خواهند شد.
صنعت چوب و فرآوردههای جنگلی، که منبع درآمد جوامع محلی است، نیز به دلیل کاهش درختان سالم در معرض رکود قرار میگیرد.
در بخش کشاورزی، فرسایش خاک ناشی از نابودی پوشش گیاهی میتواند بهرهوری را کاهش دهد و امنیت غذایی منطقه را تهدید کند.
نگرانیها تنها به بخش طبیعی محدود نمیشوند؛ سلامت جامعه و اقتصاد محلی به دلیل وابستگی به منابع طبیعی، با این تهدیدات مستقیم در ارتباط است.
کارشناسان اقتصادی هشدار میدهند که هزینههای پیشگیری بسیار کمتر از خسارات بلندمدت است و سرمایهگذاری در حفاظت منابع طبیعی به سود اقتصادی منطقه خواهد بود.
تجربه سایر استانها نشان میدهد که ترکیب آموزش، فناوری و مشارکت مردمی میتواند به طور مؤثر از گسترش آفات و بیماریها جلوگیری کند.
در نهایت، اگر اقدامی فوری و جامع صورت نگیرد، گلستان ممکن است بخشی از هویت طبیعی و اقتصادی خود را برای همیشه از دست بدهد.
بحران منابع طبیعی، چشمانداز اقتصادی گلستان را تحت تأثیر قرار داده است؛ کاهش تولید چوب، محصولات فرعی جنگلی و کاهش جذابیت گردشگری طبیعی، همگی میتوانند به رکود اقتصادی منجر شوند.
فعالیتهای حفاظتی و کنترل آفات میتواند فرصتهای شغلی جدیدی ایجاد کند. ایجاد اشتغال از طریق گشتزنی، آموزش و گزارشدهی، هم حفاظت منابع را تقویت میکند و هم درآمد محلی را افزایش میدهد.
بازار قارچ ترافل و دیگر محصولات جنگلی، در صورت مدیریت صحیح و قانونی، میتواند منبع درآمد پایدار و قانونی برای جوامع محلی باشد و چرخه فقر ناشی از بهرهبرداری غیرمجاز را کاهش دهد.
سرمایهگذاری در فناوریهای نوین مانند اپلیکیشنهای موبایلی، پایش ماهوارهای و آموزشهای دیجیتال، میتواند هزینههای مدیریت منابع طبیعی را کاهش داده و بهرهوری اقتصادی را افزایش دهد.
دیدگاهتان را بنویسید