هشدار فرسایش جدی خاک در گلستان/ امنیت غذایی در گرو خاک سالم
استان گلستان به عنوان استان شاخص تولید کننده مجصولات غذایی در کشور نیز هر ساله محصولات زیادی را تولید و به بازار عرضه میکند که دراین میان بهره کشی مدام از خاک ها موجب شده تا بسیاری از خاکهای موجود به دلیل استفادهز یاد از آنها و کشت های مدام و استفاده از سموم و مودهای شیمایی دیگر مواد غذایی مقوی و سالمی را به مجصولات نمی رذشانند و هدف گویا فقط تامین بازارها است.
در بسیاری از کشورهای تولید کننده محصولات کشاوری به دلیل انکه از خاک استفاده بیش از جدی صورت نگیرد و مواد مغذی خود را از دست ندهد ، شرایط واردات محصولات را آسان کردهاند تا علاوه بر تامین بازار خاک دچار فرسایش و فقر مواد غذایی نشود.
بنا بر گزارشهای اعلام شده متوسط فرسایش سالانه خاک در کشور به ۱۵ تن در هر هکتار رسیده که نتیجه آن آلودگی منابع آبی و تهدید جدی امنیت غذایی است.
فرسایش خاک تأثیرات بسیار شدیدی بر امنیت غذایی، تولید ریزگردها، از بین رفتن پوشش گیاهی و ظرفیت زیستپذیری کشور دارد. همچنین از دیدگاه زیستمحیطی، خاک سطحی یک عنصر کلیدی در چرخه کربن است و با ذخیره کربن آلی، بهعنوان یک عامل مهم در کاهش گرمایش جهانی محسوبمیشود.
با وجود اینکه قانون حفاظت از خاک در سال ۱۳۹۸ به تصویب رسید، اما روند اجرایی شدن این قانون و بهبود جایگاه ایران در فرسایش خاک رضایتبخش نیست و شواهدی مبنی بهبود شرایط وجود ندارد.
دلایل این امر را میتوان در فقدان سیاستهای اجرایی مشخص، کمبود بودجه، عدم هماهنگی بین دستگاههای اجرایی، نبود آگاهی عمومی کافی و عدم مشارکت جوامع محلی جستجو کرد. با وجود پتانسیل این قانون در کنترل فرسایش خاک، عدم تعریف دقیق مفاهیم کلیدی مانند ارزش اقتصادی خاک و همچنین عدم توجه کافی به نقش عوامل اجتماعی- اقتصادی در مدیریت پایدار خاک، از جمله نقاط ضعف آن محسوبمیشود.
گلستان رتبه نخست فرسایش خاک در کشور
در این بین اراضی شیبدار که اراضی مستعدی برای کاشت بسیاری از محصولات باغی است نیز در معرض تهدید فرسایش جدی قرار گرفته است و به گقته یکی از پژوهشگران گلستانی خاک گلستان رتبه نخست فرسایش خاک در کشور را به خود اختصاص داده است.
محمد اسماعیل اسدی پژوهشگر بین المللی آب و خاک و مروج سامانه کشاورزی حفاظتی در کشور با بیان اینکه علت وقوع فرسایش در اراضی استان گلستان عملیات خاکورزی مکرر برای کشت محصولات است، گفت: با شخم و دیسک زدنهای مکرر خاک سطح اراضی کشاورزی سبک میشود و با هر بارش این خاک شسته شده و در پشت سدها جمع میشود و در نهایت به صورت گل و لجن رسوب میکند.
وی افزود: میانگین فرسایش خاک در کشور ۱۷ تن در هکتار بر آورد شده اما متأسفانه ما در برخی مناطق گلستان از غرب به شرق شاهد فرسایش ۸ تا ۳۲ تن در هکتار هستیم و از این حیث در رتبههای نخست در کشور جای داریم در کشاورزی حفاظتی سطح خاک با شخم و دیسک به هم نمیخورد، بقایای باقی مانده گیاه از زمین خارج نمیشود و بذر گیاهان در شیارهای باریکی که در زمین کشاورزی ایجاد میشود قرار میگیرد.
اسدی بیان کرد: متأسفانه به خاک بهایی داده نمیشود و مردم و مسؤولان تصور میکنند این خاک همیشه وجود دارد در حالی که خاک یک منبع تجدید ناپذیر است و یک سانتی متر خاک بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ سال زمان میبرد تا تشکیل شود.
وی افزود: استان گلستان در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی، دام و طیور، همچون کالاهای راهبردی گندم، کلزا، سویا و گوشت مرغ حائز رتبههای بالای کشوری است که با خاک ارتباط مستقیم دارد.
مقام اول کشوری داشتن در برخی محصولات کشاورزی زمانی که به ازای تولید آنها خاکهای مرغوب سطحی را دچار فرسایش کرده باشیم اهمیتی ندارد.
در ۲۰ سال اخیر ۶۰۰ سیل در استان داشتهایم که هر کدام ۴۰ میلیارد تومان خسارت مالی زده است.
فرسایش ۱۶ و نیم تنی خاک در ایران
صفدر نیازی شهرکی معاون آب و خاک وزیر کشاورزی اعلام کرده است که از ۸۰ میلیون هکتار خاک موجود در کشور حدود ۱۸ میلیون هکتار در چرخه کشت قرار دارد که از این مقدار سالانه ۱۴ و نیم میلیون هکتار زیر کشت محصولات کشاورزی میرود. خاک حاصلخیز بستر تولید سالانه ۱۳۰ میلیون تن محصول کشاورزی است.
به گفته وی، در ایران ۱۶ و نیم تن تقریباً فرسایش خاکمان هست. عدد فوقالعاده بالایی است. چالش دوم ما شوری خاک هست. ما یک زمانی سال ۷۶، ۷۷، حدود ۶ میلیون هکتار زمین های ما شور بود. الان تقریباً بالای ۱۰ میلیون هکتار رسیده است و یه موضوعی که بسیار ما را نگران میکنه آلودگیست. آلودگی از پسابها و ورود فاضلاب ها به رودخانهها و سایر موارد هم یک چالش جدیست که داریم.
۶۰ درصد زمینها استان کمبود شدید فسفر دارند
مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی گلستان نیر عنوان کرد که استان گلستان یکی از قطبهای کشاورزی کشور است که سالانه میلیونها تن محصولات کشاورزی تولید میکند. با این حال، در سالهای اخیر پدیدههایی مانند فرسایش خاک، فرونشست خاک کاهش ماده آلی خاک و شور شدن یا قلیائیت خاک، پتانسیل تبدیل شدن به یکی از جدیترین تهدیدها برای کشور و این استان تبدیل شده است. تهدیدی که لایههای حاصلخیز خاک را از بین میبرد و آینده کشاورزی را با خطر مواجه میسازد.
حمیدرضا مقصودلو با اشاره به اهمیت موضوع گفت: آلودگی و فرسایش خاک یک چالش خاموش است. در سال ۱۳۹۸ قانون حفاظت از خاک با ۲۶ ماده و ۱۴ تبصره به تصویب رسید که وظایف مشخصی را برای دستگاههای مختلف از جمله جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست تعیین کرده است. ما در بخش کشاورزی بهعنوان ناظر، پیگیر اجرای این قانون هستیم.
به گفته معاون آب و خاک سازمان جهادکشاورزی گلستان، بیش از ۶۰ درصد زمینها استان کمبود شدید فسفر دارند و کمبود پتاسیم در جنوب و غرب و فشردگی خاک در شالیزارها به شدت مشهود است.
وی افزود: برای ارتقای فرهنگ حفاظت از خاک، اقداماتی همچون آموزش و اطلاعرسانی مستمر به بهرهبرداران، توسعه سیستمهای نوین آبیاری برای کاهش شوری و فرسایش خاک، تهیه بانک اطلاعات خاک استان و تهیه نقشههای مدیریتپذیر خاک در حال اجرا است و نتایج حاصل از این مطالعات میتواند نقش بسیار مهمی در برنامههای آتی بخش کشاورزی ایفا کند.
مقصودلو هشدار داد: شوری خاک در برخی مناطق استان بهویژه مزارع شمالی استان و خصوصا در محدوده غربی آققلا و شمال شرقی گمیشان به یک تهدید جدی تبدیل شده است. خشکسالیهای اخیر باعث افزایش غلظت نمک در خاک شده و این امر خسارتهای بیشتری به محصولات کشاورزی وارد میکند.
وی گفت: سلامت خاک، کیفیت و کمیت تولید محصولات کشاورزی و در نتیجه سلامت مواد غذایی مورد نیاز جامعه را تضمین میکند. رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در سالهای اخیر بر اهمیت خاک تأکید کرده و فرمودهاند: موضوع خاک از آب مهمتر است.
مقصودلو بیان کرد: کارشناسان معتقدند اگر مدیریت پایدار منابع خاک و آب در گلستان جدی گرفته شود، این استان میتواند همچنان بهعنوان یکی از قطبهای تولید محصولات کشاورزی کشور باقی بماند. توسعه کشاورزی هوشمند، استفاده از فناوریهای نوین در پایش خاک، و مشارکت فعال کشاورزان در طرحهای آموزشی از جمله راهکارهایی است که میتواند آیندهای روشنتر برای کشاورزی گلستان رقم بزند.
معاون آب و خاک سازمان جهادکشاورزی گلستان گفت: در سال زراعی جاری، سه هزار هکتار از زمینهای کشاورزی استان تحت دقیقترین طرح خاکشناسی تفکیکی و تهیه نقشه مدیریتپذیر خاک قرار میگیرد تا هر هکتار خاک، شناسنامه علمی و اختصاصی خود را دریافت کند.
سخن آخر
بر اساس تکالیف برنامه هفتم باید تا پایان برنامه از میزان فرسایش خاک در کشور تا ۲۰ کاسته شود. برنامه ای نه تنها تا کنون ان گونه که شایسته و بایسته بوده اجرائی نشده است که هر روز وضعیت خاک در استان گلستان نگران کننده تر می شود و در برخی موارد نیز نیترات بالای موجود در برخی محصولات موجب برگشت محصولات کشاورزی صادراتی از کشور مبدا شده است.
همجواری گلستان با کشورهای آسیای میانه یکی از بهترین و سود اورترین بازارها را برای کشاورزان و خریداران و بازرگانان استان فراهم کرده اما در اختیار گرفتن این بازارها مستلزم رعایت استاندارهای آنان برای حفظ سلامت مردم کشورشان است که با جدیت به ان پیابند هستند.
دیدگاهتان را بنویسید