یکی از وظایفمهممسئولانشناسایی و تبیینزمینههایمشارکتمردم است
اجرای طرحی درون محدوده بافت تاریخی کاشان از چندی پیش با بازنشر در فضای مجازی و برجسته کردن چالش‌ها، دوباره این پرسش را مطرح کرده است که آیا در نتیجه طرح‌های احیا، خطری خانه‌های تاریخی این شهر و به ویژه خانه بروجردی‌ها را تهدید می‌کند.
به گزارش بازار کسب کار آنلاین به نقل از ایرنا، استان اصفهان ظرفیت بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر مربوط به دوره‌های گوناگون تاریخی را دارد که افزون بر یک هزار و ۷۰۰ بنای شناسایی شده، مانند ۸۰۰ خانه تاریخی ارزشمند در شهرستان کاشان است.
افزون بر یک هزار و ۸۵۰ اثر از میان تا کنون به ثبت ملی رسیده است که ۳۳۳ مورد از جمله ۱۰۹ باب خانه تاریخی کاشان را شامل می‌شود؛ و البته خانه بروجردی‌ها که بخشی از آن برای استقرار اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این شهرستان اختصاص دارد.
احیا و بهره‌برداری از خانه‌های تاریخی که همواره با مشکلات گوناگونی همراه بوده، در کاشان به دهه ۷۰ بازمی‌گردد و از آن زمان موضوع بین مردم و مسئولان اهمیت پیدا کرده است و کوچکترین بحثی را در این زمینه به صورت ویژه دنبال می‌کنند؛ از جمله اجرای طرحی در محدوده بنای تاریخی بروجردی‌ها که از سال ۱۳۹۵ تا کنون هر از چند گاهی صحبتش به میان می‌آید.
بیشتر این خانه‌ها منجمله بنایی که با عنوان خانه بروجردی‌ها شناخته می‌شود و حتی از نظر جاذبه گردشگری پیش‌تر مورد توجه یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) نیز قرار گرفته است، حدود سده ۱۲ هجری قمری در منطقه‌ای از شهر کاشان بنا شد که امروزه محله سلطان امیراحمد نامیده می‌شود.
بازرگانی به نام سید حسن نطنزی بانی ساخت بنا در زمینی به مساحت تقریبی یک هزار و ۷۰۰ مترمربع با زیربنای یک هزار مترمربع شامل ۲ قسمت بیرونی و اندرونی، ۲ ورودی اصلی و فرعی، هشتی، راهرو، حیاط، تابستان‌نشین، زمستان‌نشین، آشپزخانه و حیاط‌های سرپوشیده بود اما به دلیل مراوده تجاری که با بروجردها داشت، در نهایت میراث برجا مانده‌اش با همان نام شهره شد.
طراحی و ساخت این خانه که در قسمت جنوبی با سرداب سه طبقه می‌شود، به استاد معمار چیره‌دست دوره قاجار با نام علی مریم کاشانی و نقاشی‌های فاخر آن به میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی، ملقب به صنیع‌الملک نسبت داده می‌شود که با توجه به عناصر معماری و تزیینات داخلی‌اش، ارزش و اهمیت اثر را دوچندان می‌کند.
بازنشر و اشتراک‌گذاری تصویری از ساخت و ساز در محدوده خانه تاریخی ارزشمند بروجردی‌ها با وجود توضیحات پیشین رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان در این زمینه، در چند هفته گذشته از سوی کاربران برخی شبکه‌های اجتماعی دوباره با واکنش‌هایی همراه شده و حتی کارزاری در فضای مجازی به راه افتاده است.
در اصل چند بنای مخروبه نبش خیابان علوی وجود داشت که با توجه به نبودن اعتبار کافی برای تملک دولتی، در سال‌های گذشته با کاربری تجاری به بخش خصوصی واگذار شد و اینک علاقه‌مندان میراث فرهنگی این پرسش را مطرح می‌کنند که چگونه می‌شود در وسط بافت تاریخی ساختمانی را ایجاد کرد که نمای بنای تاریخی را کور خواهد کرد.
برخی کارشناسان بر این باور هستند که مجوز صادره از حیث ضابطه ارتفاعی طرح با توجه به واقع شدن در بافت تاریخی پنج متر است اما در عمل با لحاظ کردن جان پناه بام و کد ارتفاعی اجرایی بیش از این میزان می‌شود و آن را موجب آسیب جدی به اصالت، دفن شدن جلوه بصری و نادیده گرفتن شکوه سیما و منظر این اثر شاخص و منحصر به فرد می‌دانند.
هدف احیای بافت تاریخی، سکونت دائم بومیان
عضو هیات علمی گروه معماری دانشگاه کاشان با بیان اینکه محله‌ها در بافت تاریخی باید برای سکونت دائم افراد آماده شود، گفت: هدف بخش بزرگی از سرمایه‌گذاری‌هایی که در بافت‌های تاریخی انجام می‌شود، جذب گردشگر داخلی و خارجی است.
احمد دانایی‌فر در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: این در حالی است که در بحث حفاظت و نگه‌داشت بافت‌های تاریخی مهمترین مولفه‌ای که باید تقویت شود، سکونت دائم مردم در بافت است تا افرادی که در گذشته زندگی ساری و جاری خود را داشته‌اند همچنان در محل سکونت‌شان به زندگی آرام خود ادامه دهند.
وی با تاکید بر اینکه تغییر کاربری بناهای تاریخی و تبدیل آن به مکان‌های اقامتی راه حل منطقی برای احیای این بناها نیست، افزود: در صورتی که شمار محدودی از این اثرهای تاریخی برای حضور گردشگران بازسازی و آماده شود، نه تنها مشکلی ندارد بلکه خیلی خوب است؛ اما با توجه به انقلابی که در احیای اثرهای تاریخی رخ داده و بخش قابل توجهی از آنها یعنی بیش از ۹۰ درصد برای جذب گردشگر داخلی و خارجی اختصاص می‌یابد، این مهم به صلاح حفظ بافت تاریخی نیست.
عضو هیات علمی گروه معماری دانشگاه کاشان اضافه کرد: از حیث عملکرد هم اگر به مجتمع مجاور خانه بروجردی‌ها نگاه شود، با هدف‌های مد نظر کارفرما هم به نظر این راه حل منطقی نیست و اگر با این شرایط برای احیا در بافت تاریخی گام برداریم، در کوتاه، میان و دراز مدت، آرام آرام این بافت خالی از سکنه بومی خواهد شد؛ چنان که اکنون هم در برخی از بافت‌ها شاهد هستیم.
وی تغییر قشر اجتماعی ساکن در بافت تاریخی را از جمله مشکلات برشمرد و گفت: آرام آرام قشرهایی در بافت ساکن می‌شوند که زبان گفتاری و رفتاری آنها با بافت هم‌خوانی ندارد، چون ساکن شدن در بافت تاریخی آشنایی می‌خواهد که بین افراد غیربومی وجود ندارد؛ بنابر این در کنار موضوع تخلیه، بحث تغییر قشر نیز به وجود خواهد آمد.
دانایی‌فر، دخل و تصرف‌های غیرکارشناسانه در تغییر کاربری‌های جدید بناهای تاریخی را از دیگر چالش‌ها دانست و بیان کرد: در ساختمانی که تا دیروز متعلق به پنج یا ۱۰ نفر و ساکن بوده‌اند، می‌کوشند با تغییر کاربری برای ۴۰ تا ۵۰ نفر درست کنند که سازه این را نمی‌پذیرد.
به گفته وی، چون بحث اقتصادی نیز پشت این ساخت و سازها نهفته است، در پیکر سازه تاریخی دخل و تصرف صورت می‌گیرد و برای سازه و کالبد تاریخی به منظور کاربری‌های جدید هزینه می‌شود؛ بنابراین با دخل و تصرف غیرکارشناسی، بافت تاریخی فدا می‌شود.
آسیب‌های احتمالی ساختمان‌سازی در حریم اثرهای تاریخی
عضو هیات علمی گروه معماری دانشگاه کاشان همچنین تصریح کرد: ساخت مجتمع تجاری مجاور خانه تاریخی بروجردی‌ها افزون بر چنین مشکلاتی، دارای ۲ چالش اساسی از جمله گودبرداری‌های عمیق کنار بناهای تاریخی است.
وی افزود: پی و مواد تشکیل دهنده سازه جدید با پی سازه قدیم نسبتی ندارد، وزن آنها باهم یکی نیست و به مرور زمان پی جدید به سازه‌های سنتی فشار وارد می‌کند؛ چون لایه‌های مختلف زمین با یکدیگر مرتبط هستند و هر چقدر هم که مسائل فنی رعایت شود، به طور طبیعی نمی‌توان در حریم بلافصل اثری تاریخی یک سازه غول‌پیکر را برافراشت که به لحاظ وزن هیچ تناسبی را با سازه سنتی نداشته باشد.
دانایی‌فر بیان کرد: تاریخ نشان می‌دهد که کاشان درگیر زلزله‌های مهیبی بوده است که می‌توان به آخرین آن در اواخر دوره زندیه اشاره کرد و بر اساس منابع مکتوب، متقن و شواهد اگر به این رخداد توجه نشود و زمین‌لرزه دیگری رخ دهد، آثار تخریبی آن از سال ۱۱۹۲ بیشتر خواهد بود.
وی تاکید کرد: باید به روند احیا و ساخت و ساز در بافت‌های تاریخی علمی‌تر نگاه شود؛ به نظر می‌رسد کمی سلیقه‌های شخصی یا تکیه کردن بر تجربه‌های برخی استادکاران سنتی حاکم باشد که اگرچه خوب است، اما نگاه علمی به مرمت‌های داخل شهر ندارد و اگر این مهم وجود نداشته باشد، آرام آرام اصالت از بین خواهد رفت.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در حال حاضر کارهایی که در قالب بازسازی انجام می‌شود، بیشتر به نوسازی شباهت دارد، مورد پذیرش نیست و باید بر این نوسازی‌ها در بافت تاریخی خط بطلان کشید؛ چون بین نوسازی و مرمت فاصله بسیار زیادی وجود دارد.
وی تشریح کرد: بیشتر اقدام‌هایی که در بافت تاریخی انجام می‌شود، به یک جراجی شبیه است تا مرمت؛ بنابراین باید مجموعه اقدام‌هایی را که برای احیای بافت تاریخی انجام می‌دهیم، هدفش آرام‌سازی محله‌ها برای سکونت افراد باشد.
دانایی‌فر با اشاره به اینکه احیای بافت تاریخی کاری گروهی به شمار می‌رود، گفت: باید به این مهم ارزش داد و از جامعه‌شناس، باستان‌شناس، روان‌شناس، مرمت‌گر و سایر تخصص‌ها برای احیای بافت بهره‌گیری کرد.
وی یادآور شد: کاشان شهر با ارزشی است که نمونه آن را کمتر در کشور داریم و باید این حداقل‌ها را حفظ و نگهداری کنیم؛ به ویژه اینکه ساخت و ساز در حریم بلافصل خانه بروجردی‌ها رخ می‌دهد باید حساسیت‌ها دوچندان باشد.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: اگر ساختمان جدیدی را خراب کنیم، می‌توان آن را از نو ساخت اما برخورد با اثر تاریخی این‌گونه نیست و اگر خشتی تخریب شد، جایگزینی ندارد.
تعیین حریم اثرهای تاریخی نیازمند کارشناسی
یک مهندس معماری نیز در این زمینه گفت: حریم هوایی برخی اثرهای تاریخی و از جمله خانه بروجردی‌ها ضوابطی دارد و تنها منوط به تصویر گرفتن از یک یا ۲ نقطه خاص نیست که بتوان در مورد خدشه‌دار شدن خط آسمان آن داوری کرد.
اعظم‌السادات رضوی‌زاده در گفت و گو با ایرنا تشریح کرد: حریم‌های هوایی و منظر یک بنا تنها از یک نقطه خاص سنجیده نمی‌شود، بلکه باید از معبرها و زاویه‌های گوناگون بررسی و سنجیده شود و در واقع دارای محدوده است؛ مانند محدوده جغرافیایی که برای یک بنا در نظر می‌گیرند، در هوا نیز برای آن محدوده‌ای تعیین می‌کنند.
وی افزود: بررسی این نوع اثرهای تاریخی فرآیندی دارد و از جمله باید از فاصله‌های مختلف قابل مشاهده باشد؛ در حالی که چه این ساختمان وجود داشته باشد یا نه، خانه بروجردی‌ها اکنون نیز از معبر قابل دیدن نیست.
این مهندس معماری با اشاره به اینکه ضوابط میراثی حریم را تعیین می‌کند، تاکید کرد: ساخت مجتمع‌ها در مجاور اثرهای تاریخی باید با احتیاط انجام شود.
وی تصریح کرد: نمی‌توان گفت که ساخت مجتمع تجاری در مجاور خانه تاریخی بروجردی‌ها کار درستی است یا نه؛ چون باید با استدلال و مقایسه چند نقشه، نظر کارشناسی ارایه کرد.
رضوی‌زاده اضافه کرد: در برخی کشورها که اثرهای تاریخی مانند خانه بروجردی‌ها وجود دارد، اطراف آن را خالی می‌کنند تا بیشتر در معرض دید عموم باشد اما این سیاست در مورد چنین اثری به کار گرفته نشده است.
وی خانه بروجردی‌های کاشان را اثر تاریخی منحصر به فردی برشمرد و یادآور شد: هنگامی که در اینترنت نام کاشان را جست و جو میکنیم، یکی از نتیجه‌ها همیشه تصویری از گنبد خانه بروجردی‌ها است و باید در ساخت و سازهای اطراف چنین اثر تاریخی فراملی با احتیاط برخورد کرد تا خطری متوجه آن نشود.
الزامات ساخت و ساز در حریم خانه بروجردی‌ها
رئیس اداره راه و شهرسازی کاشان نیز اظهار داشت: نمای گنبد خانه تاریخی بروجردی‌ها باید به طور کامل از خیابان قابل دیدن باشد.
مجتبی آراسته در این زمینه به ایرنا گفت: شهرداری کاشان باید برای ۱۰ متر از بر زمین مجوز پنج متر ارتفاع و برای بقیه بنا، مجوز ساخت سه طبقه طرح تفصیلی صادر کند.
وی بیان کرد: راه و شهرسازی با عمران و آبادانی مخالف نیست و خیابان علوی شهر کاشان با توجه به حجم گردشگران، نیازمند ساخت مجتمع و هتل است اما ساخت و سازها باید بر اساس قانون و به ویژه ضوابط طرح تفصیلی انجام پذیرد.
رئیس اداره راه و شهرسازی کاشان با اشاره به اینکه خانه بروجردی‌ها از برجسته‌ترین اثرهای معماری استان اصفهان به شمار می‌رود که از دوره قاجار برجا مانده است، تصریح کرد: امکان دارد در صورت ساخت مجتمع تجاری و رعایت نکردن ضوابط، چشم‌انداز بصری این اثر فاخر پنهان شود.
طرح ساختمانی مجاور خانه بروجردی‌ها قانونی است؟
با وجود همه مباحث مطرح شده اما روابط عمومی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان اعلام کرد “با توجه به نشر دوباره مطالبی از سوی رسانه‌ها در مورد طرح ساختمانی در حال اجرا در خیابان علوی و ابراز نگرانی از شکل‌گیری بنایی بدون ضابطه که به زعم ایشان موجب تجاوز منظری و مخدوش شدن حریم آثار تاریخی ارزشمند مجاور به ویژه خانه تاریخی بروجردی خواهد شد، به اطلاع می‌رساند که در آن مکان پیش‌تر سه پلاک وجود داشت که یکی از آنها خانه‌ای فاقد ارزش با قدمت چند دهه ساخت بود و بیش از ۹ متر از سطح خیابان ارتفاع داشت و ۲ پلاک دیگر نیز در چند دهه گذشته به حالت ویرانه و مخروبه بود.
این پلاک ها دارای قیمت بالایی بود اما شرایط برای تملک و استفاده بهینه از آن برای دستگاه‌های متولی شهری فراهم نشد تا اینکه چند سال گذشته از سوی بخش خصوصی به منظور ایجاد تاسیسات گردشگری خریداری و در سال ۹۵ نقشه و طرح مورد نظر برای بررسی و دریافت مجوز به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان فرستاده شد.
با توجه به مغایرت با ضوابط شهرسازی و حریم بناهای تاریخی مجاور، طرح مورد مخالفت این اداره قرار گرفت اما پس از نامه‌نگاری و پیگیری مالک، موضوع به اداره‌کل استان ارجاع شد و در نهایت پس از برگزاری نشست کمیته فنی، بر اساس ضوابط حریم محله سلطان امیراحمد، ضرورت رعایت حداکثر ارتفاع پنج متر از سطح خیابان علوی تا بلندترین نقطه ساختمان و همچنین ضوابطی در نحوه دسترسی و نماها مانند درون‌گرا بودن و اجرای نماهای سنتی و ساده در این پلاک تعیین و به مالک ابلاغ گردید.”
در ادامه این اطلاعیه آمده است “تابستان سال ۹۷ نیز طرح و نقشه‌های ساختمان جدید در تطابق کلی با این ضوابط تهیه شد که همراه با درج ملاحظات و نقطه نظرات تکمیلی کارشناسان این اداره در حاشیه نقشه‌ها به شهرداری کاشان فرستاده شد تا پس از طی مراحل قانونی لازم از جمله مجوز کمیسیون ماه ۵ شهرستان کاشان به اجرا درآید.
ساختمان مورد نظر بر اساس نقشه‌ها دارای یک طبقه همکف با ارتفاع پنج متر از سطح خیابان علوی تا روی بلندترین نقطه بام و زیرزمین اول هر دو با کاربری فروشگاهی و پذیرایی مرتبط با گردشگران و زیرزمین دوم با کاربری پارکینگ است و به خیابان علوی تنها به شکل راه ورودی دسترسی دارد و شهرداری کاشان هم با این شرایط، اقدام به صدور پروانه ساختمانی کرد.
بدیهی است با توجه به استقرار این بنا در مجاور خانه‌های تاریخی ارزشمند و معتبر کاشان، این اداره در جریان عملیات اجرایی پایش لازم را نسبت به رعایت ضوابط مربوط به ارتفاع مجاز و نماهای خارجی ساختمان مبذول خواهد داشت.”
با وجود همه توضیحات همچنان علاقه‌مندان میراث فرهنگی در این زمینه ابراز نگرانی می‌کنند و با اشاره به اهمیت و جایگاه خانه تاریخی بروجردی‌ها بر این باور هستند که کوچکترین تخلفی در محدوده چنین اثری می‌تواند دری را به روی افراد متخلف در نقاط دیگر بگشاید که دارای حساسیت کمتر است و حتی صنعت گردشگری منطقه را در آینده با مشکلاتی روبه‌رو کند.
تلاش خبرنگار ایرنا برای گفت و گو با مسئولان شهری در مورد نحوه دریافت مجوز و فرایند ساخت و ساز در بافت تاریخی کاشان، به ویژه خیابان علوی و مجاور خانه بروجردی‌ها بی‌نتیجه ماند.
خانه بروجردی‌ها از کاشان در تاریخ ۱۳ خرداد ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۸۳ در فهرست اثرهای ملی به ثبت رسیده است.
شهرستان کاشان با جمعیت افزون بر ۳۶۸ هزار نفر، در فاصله نزدیک به ۲۰۰ کیلومتری شمال اصفهان قرار دارد.
دیدگاهتان را بنویسید