۶سناریوی رسانه‌ای‌اسرائیلی در واقعه شهادت‌آیت‌الله‌رئیسی
کوه سالوک با موقعیت جغرافیایی طول ۵۷ درجه و ۸ دقیقه و عرض ۳۷ درجه و ۱۷ دقیقه یکی از ارتفاعات آلاداغ دنباله رشتۀ اصلى البرز است که با ارتفاع ۲۵۴۲ متر در بخش مرکزی دهستان آلاداغ و ۲۸ کیلومتری جنوب غربی بجنورد مرکز استان خراسان شمالی قرار دارد. جهت کوه شمال غربی – جنوب شرقی است و شاخه های شمال غربی آن دشت شوقان را از دشت سنخواست جدا میسازد. از دامنه این کوه رودخانه ای به نام عین اللطف ( چشمه محبت ) سرچشمه می گیرد که از فیروزه می گذرد و وارد دشت بجنورد می شود.
در مورد وجه تسمیه کوه سالوک در میان عوام مطلب قابل توجهی به گوش نمی خورد؛ ولی اعتماد السلطنه در مطلع الشمس از این کوه به عنوان کوه صُعلوک ( به ضم صاد) نام می برد. در واقع نام اصلی این کوه صُعلوک بوه است که با نام قلعه مجاور آن موسوم به صُعلوک نمی تواند بی ارتباط باشد. به نظر می رسد نام کوه به تبعیت از نام قلعه ای محکم به نام قلعه صُعلوک گذارده شده است که ذکر آن در جهانگشای جوینی (ج۱، ص۱۲۱) و نزهه القلوب حمدالله مستوفی (ص۱۴۹) و مطلع السعدین (ج۲ص۸۲۲) آمده است. از آنجا که اطلاعات چندانی در مورد کوه سالوک در تاریخ در دست نیست ناگزیر برای تعیین وجه تسمیه این کوه باید سراغ جاینام شناسی قلعه صُعلوک رفت.
طبق شواهد تاریخی قلعه صُعلوک را که بر فراز یک تپه صخره‌ای به شکل ذوزنقه قائم‌الزاویه به ارتفاع حدود ۶۰ متر واقع است ملک بهاء الدین صُعلوک بنا نهاد. صُعلوک از امرای خراسان (اسفراین، جوین، بیهق، جاجرم…) در زمان خوارزمشاهیان بود که آن قلعه را مقر حکمرانی خود قرار داد( تاریخ اجتماعی ایران،ج۲،ص ۲۹۹). در واقع وجه تسمیه قلعه مذکور این است که آن را شخصی به نام صُعلوک ساخته است.
البته غیر از این قلعه چند قلعه دیگر به همین نام در جوار کوههای خراسان وجود داشته که توسط افرادی به نام صُعلوک ساخته شده است. در حقیقت آنها از دوره خلافت عباسیان سالها کوهستانهای خراسان را از آن خود نموده و در مناطق صعب العبور آن دژهای مستحکم و نفوذ ناپذیری بنا کرده بودند. حال باید بدانیم صُعلوک یعنی چه و به چه کسانی صُعلوک می گویند؟
تاریخ می گوید صُعلوک نام طایفه ای از عیاران در خراسان بود که در دوره بنی عباس در بغداد و خراسان و سیستان و ماوراء النهر و اغلب بلاد به وجود آمده و دارای تشکیلات خاصی بودند و غالباً جامه خاص و آداب مخصوص داشتند . افراد این طبقه، اساس کار خود را بر جوانمردی گذاشته بودند و از راهزنی معیشت می کردند ( فرهنگ جامع تاریخ ایران).
در حقیقت، صفت عیّار از نیمه های قرن دوم هجری به بعد به سیستانی های مسلمان شده داده شد که مخالف حکومت عباسی بر سیستان بودند. تا از خوارج عرب که صُعلوک نام داشتند متمایز باشند. در دوره طاهریان بود که لقب عیّار به کسانی اطلاق شد که حاضر به اطاعت از کارگزاران دولت نبودند و برای احقاق حق مردم و ممانعت از پرداخت مالیات به کارگزاران دولتی فعالیت می کردند. اینها جماعتی را تشکیل داده بودند و در بیابانها دور از دسترس کارگزاران دولت می زیستند و وقتی هنگام حرکت کاروان مالیاتی فرا می رسید سر و کله آنها در جاده پیدا می شد و راه را بر کاروانها می بستند و اموالشان را مصادره می کردند تا در میان مردم تقسیم کنند. یعقوب لیث صفاری و پدرش از عیاران سیستان بوده اند( یعقوب لیث سیستانی، ص ۱۸).
اما صُعلوکان همان فقراى عرب ساکن خراسان بودند که مانند عیاران از عملکرد عباسیان ناراضی بودند و علیه آنها علم مخالفت برافراشتند.آنها نیز در آن دوران به علت ضعف دولت گرد هم آمده و به نام اخذ حق خود از بیت المال احیاناً دست به راهزنى و طغیان می زدند. آنها برای مصون ماندن از حملات حاکمان اغلب در میان کوهها بخصوص مناطق کوهستانی خراسان قلعه های مستحکمی بنا می کردند. این قلعه جات جزء استحکامات دفاعی این طایفه بود که به نام صُعلوک عمدتاً در متون تاریخی قرون هفت و هشت هجری ذکر شده است و قلعه صُعلوک یا سالوک یکی از همان قلاع است که نام آن بر کوه مجاور که موضوع بحث این نوشتار است گذاشته شده است.
یکی از سالوکان عرب که کوههای مابین قلعه صُعلوک اسفراین تا قلعه صُعلوک قوچان را در قُرُق دار و دسته خود در آورده بود سید رشید جبل عاملی بود که تا اوایل دهه چهل در منطقه شمال خراسان همچنان به یاغیگری ادامه می داد که سرانجام با اعدام شدن وی بساط سالوکی گری به کلی برچیده شد.
از نظر واژه شناسی لفظ « سالوک » در اصل صورت تحریف شده صُعلوک است که در لغت عرب به معنای دزد و راهزنی آمده که از دولتمندان می ربود و به درویشان عطا می کرد. در لغت فارسی برهان قاطع سالوک را دزد و راهزن و خونی می داند. سعدی در کتاب بوستان سالوک را به معنای سالک طریقت و درویش آورده است.
اما ملک الشعرای بهار در حاشیه تاریخ سیستان به صراحت می گوید: سالوک صورت فارسی شده صُعلوک است که درویشان و تهی دستان عرب را بدان نام خوانند. او در ادامه به نثر فارسی کهن می نویسد: « آنها گروهی از فقرای عرب بودند که راهزنی کردندی و گفتندی که ما حق خویش از قبل عطایای مسلمین برگیریم و هرچه به راهزنی ستدندی گفتندی سلطان را خبر کنید که فلان مبلغ را صُعلوکان گرفته‌اند.» ( تاریخ سیستان، ص ۲۲۶ ). لذا به این دلیل کوه سالوک را به این نام خوانده اند که زمانی مقر و پناهگاه سالوکان و دراویش یاغی بوده است .
دیدگاهتان را بنویسید